Bitki sınıflandırılması, bitkileri özelliklerine göre gruplara ve kategorilere ayırma sistemidir. Bitki taksonomisi de denilen bitkilerde sınıflandırma; bitkilerin benzerlik ve farklılıklarına göre karakterizasyonu, tanımlanması, hiyerarşik bir yapıya yerleştirilmesi ve isimlendirilmesi ile ilgilenen botanik dalı olarak tanımlanabilir. Hiyerarşide her seviyenin ayrı bir ismi vardır. Bunlar sırasıyla en yukarıdan aşağıya doğru, ȃlem, şube (filum), sınıf, takım, aile, cins tür ve varyetelerdir. (1)
Bir bitkinin kimliğini belirlemedeki karışıklıkları azaltmak için bitki sınıflandırma sistemi esas alınır. (2) Bilimsel bitki adlarının hiyerarşik bir sınıflandırmada düzenlenmesi, ilgili organizmaların birbirine yakın sınıflandırılmasına izin verir. Bugün kullanılan iki terimli sistem, bitkilerin isimlendirilmesinde uluslararası dil olarak kabul edilen Linnean sisteminden geliştirilmiştir. (3)
Bitki sınıflandırılması şu amaçlarla yapılır:
Tanımlama: Bilinmeyen türleri özelliklerine göre ve halihazırda var olan türlerle karşılaştırarak tanımlamak.
Karakterizasyon: Yeni tanımlanan türlerin tüm özelliklerini belirlemek.
Sınıflandırma: Bilinen türlerin benzerlik ve farklılıklarına göre farklı gruplara veya taksonlara yerleştirilmesi ve düzenlenmesi.
İsimlendirme: Bilimsel normlara ve geleneğe uygun bir ad vermek.
İçindekiler
Bitkiler Alemi Nedir?
Canlıların sınıflandırılmasında ȃlem adı verilen geniş kategorilerden yararlanıldığı için en geniş bitki grubunu bitkiler ȃlemi oluşturur. Çölden tropik yağmur ormanlarına, okyanuslardan göllere kadar çeşitli ortamlarda bitkilerle karşılaşabilirsiniz. Ayrıca, bitkiler benzersiz bazı özellikleri sayesinde minik yosunlardan büyük ağaçlara kadar farklı cins ve türleri meydana getirirler. Yaygın olarak ağaçlar, otlar ve çalılar gibi çeşitleri görülse de bilinen üç yüz binden fazla bitki türü vardır. Çeşitliliği ve yaygınlığı ile canlıların besin zincirinde önemli bir yere sahip olan bitkiler, oksijen üretimiyle de ekosistemler için hayati bir rol üstlenir. Bitkiler ȃleminin karakteristik özellikleri şöyle sıralanabilir: (4), (5)
- Hareket etmez ve hayatları boyunca tek bir yerde yaşarlar. Bazı bitkiler yapraklarını güneşe doğru yönlendirir.
- Fotosentez yoluyla kendi yiyeceklerini üretebilen bitkiler, beslenme biçimine göre ototrof canlılar arasında yer alır.
- Bitkiler fotosentez sırasında karbondioksit ve güneş ışığından besinlerini üretirler. Fotosentez ise, hücre organelleri olan kloroplastta gerçekleşir.
- Karotenoidler ve onlara yeşil rengi veren klorofil içerirler. Bunlar, ışık enerjisini emen ve onu bitki tarafından kullanılabilecek bir forma dönüştüren moleküllere sahiptir.
- Fotosentez sonucunda çoğu organizmanın hayatta kalabilmek için gereksindiği oksijen açığa çıkar.
- Vejetatif veya eşeyli üreme olmak üzere her iki şekilde çoğalabilirler.
- Bitkilerin özelliklerinden biri ökaryotik hücrelere sahip çok hücreli olmalarıdır. Ökaryotik hücre, gerçek bir çekirdeğe ve belirli bir işlevi yerine getiren diğer organellere sahip büyük bir hücredir.
- Birçok bitkinin ayrıca floem ve ksilem gibi vasküler dokuları vardır. Bitki boyunca besinleri ve suyu taşırlar. Bu, yukarı doğru büyüyen bitkilerde önemlidir, çünkü suyun yapraklara ve kökten gövdeye gitmesi gerekir.
- Özellikle alg benzeri bir ataya sahip bitkilerde bulunduğu düşünülen damar dokusu, nispeten kompleks bitkilerin bir özelliğidir.
- Bitkinin yaşam döngüsü sporofit ve gametofit oluşumunu içerir. Nesil değişimi gösterirler.
Bitkilerin Sınıflandırılması
Modern taksonomik çalışmalar ayrıntılı ve çeşitli morfolojik, hücresel ve moleküler özellikleri, morfolojik özelliklerle birlikte hücresel ve üreme özellikleri, beslenme şekli, habitat, evrimsel ilişkiler gibi doğal unsurları göz önünde tutar. Bitki ve çiçeklerin doğal benzerliklerine dayanan doğal sınıflandırma sisteminde daha fazla kriter dikkate alınır. Hücre anatomisi, embriyo türleri ve fitokimya gibi çeşitli dış ve iç özellikler bu sınıflandırma türündeki değerlendirmenin kapsamındadır. Bitkiler ȃleminde filum adı verilen birçok şube bulunur. Bitkiler ȃlemi alt grupları örneğin; yeşil algler (chlorophyta), yosunlar (bryophyta), eğrelti otları (pteridophyta), kozalaklı ağaçlar (coniferophyta) ve çiçekli bitkilerdir (magnoliophyta). (4)
Bitkiler ȃlemi sınıflandırılmasında kullanılan doğal kriterler; bitkinin gövde ve dalları, yaprakları, kökleri ve tohum oluşumudur. Vasküler bitkiler gibi bitki kategorileri ayrıca tohumlu ve tohumsuz üreyenler olarak da sınıflandırılır. Tohumlu bitkiler aynı zamanda koni şeklinde sınıflandırılır ve çiçeklerde tohum üretenler çeşitlilik gösterir. Tohumlu bitkilere gymnospermler, çiçeklerinin yumurtalıklarında tohum üretenlere ise anjiyospermler denir. (6)
Damarlı ve Damarsız Bitkiler
Vasküler yapı, bitkinin gövdesinde besinleri, suyu, mineralleri organik bileşikleri taşıyan ve çeşitli sinyal dokularını birbirine bağlayan karmaşık bir ağa sahip iletken bir dokudur. Damarlı bitkiler, esas olarak su ve çözünmüş mineralleri iletme işlevi gören ksilem ve şeker iletiminde işlev gören floeme sahiptir. Bitkiler ȃleminde “damarı olan ve olmayan” şeklinde bitkiler ikiye ayrılır. Diğer adıyla damarlı ve damarsız bitkiler olarak anılan bu iki grup arasındaki en büyük fark, vasküler bitkilerin besin ve suyu taşımak için dolaşım sistemine sahip olmasıdır. Vasküler dokuya sahip olmayan damarsız bitkiler, damarlı bitkilerden daha güçsüz, küçük bitkilerden oluşur. Damarlı bitkiler grubu, yüksek bitkileri ve sert ağaçları içerir. Vasküler dokuya sahip bitkiler; gerçek gövde, kök ve yapraklar geliştirebilir. (7)
Yaşam Döngüsüne Göre Bitkiler
Bir bitkinin ömrü, tohumun çimlenmesiyle başlar ve belirli bir mevsimde çiçek ve meyve verene kadar devam eder. Bitkiler yaşam sürelerine göre üçe ayrılır: (8)
- Yıllık: Yıllık bitkiler ömürlerini bir yılda tamamlar. Bir yıl içinde büyüyüp meyve verir ve ölür. Tüm otlar ve mısır, marul, buğday, yıllık bitkiler grubunda yer alır.
- İki yıllık: Bienaller de denilen yaşam döngülerini iki yılda tamamlayan bitkilerdir. İlk yılda çimlenirler, bir kök sistemi, gövde ve yapraklarını geliştirir, ikinci yıl çiçek ve meyve verirler. Ispanak ve bazı şifalı otların yanı sıra havuç, lahana, soğan bu gruptadır.
- Çok yıllık: İki yıldan daha uzun sürede yaşam döngüsünü tamamlayan bitkiler bu gruptadır. Büyüdüklerinde çiçek vermeye, meyve, tohum üretmeye başlarlar ve döngü uzun süre devam eder. Birkaç çalı da dahil olmak üzere ağaçların hepsi uzun ömürlü olarak sınıflandırılır.
Bitki Taksonomisi
Bitkilerin sınıflandırılması, evrimsel ilişkilerine dayanmaktadır. Bentham ve Hooker sınıflandırma sistemi, çiçekli bitkilerin en önemli doğal sınıflandırma sistemidir. (9) Bentham ve Hooker sınıflandırma sisteminde, 97.205 tohumlu bitki türü; 7569 cins ve 202 ailede sınıflandırılır. Bu sınıflandırma bitkileri, cryptogams (çiçekli olmayan bitkiler) ve phanerogams (çiçekli bitkiler) olarak ikiye ayırır. Çiçekli bitkiler ayrıca dikotiledonlar, gymnospermler ve monokotiledonlar olmak üzere üç sınıfa toplanır. (9), (10)
a. Gymnospermler - Açık Tohumlu Bitkiler
Açık tohumlu bitkilerin özellikleri arasında; odunsu bir yapıya ve çoğunlukla iğnemsi yapraklara sahip olmaları sayılabilir. Yapraklarının hepsini birden dökmedikleri için her mevsim yeşil kalabilirler. Bilinen yedi yüze yakın türü bulunan açık tohumlu bitkiler, ılıman bölgelere özgüdür. Vasküler özellikte olduklarından çiçek üretmezler. Herhangi bir meyve veya çiçek üretmeden tohum yaparlar. Sikadlar, çamlar ve sedirler bu grupta sayılır.
b. Anjiyospermler - Kapalı Tohumlu Bitkiler
Anjiyosperm bitkiler, gelişerek büyük ağaçlara, çalılara dönüşebilir. Kapalı tohumlu bitkiler, iki yüz elli binden fazla türü içerir. Bitkilerin çoğu bu bölümde yer alır. Anjiyospermler, tamamen meyvelerle çevrili tohumlarıyla karakterize edilir. Kapalı tohumlu bitkiler, ayrıca, dikotiledon ve monokotiledon olarak da ikiye ayrılır.
1. Monokotiledonlar -Tek Çenekli Bitkiler
Bu bitkilere genellikle monokotil bitki denir. Tek çenekli bitkilerin özellikleri çiçekli bitkiler olmaları ve kotiledon -tek çenek- içeren tohumlara sahip olmalarıdır. Monokotiledon bitkilerin yaprakları damarlı desene sahiptir ve damar yapısı da paraleldir. Pirinç, şeker kamışı ve mısırın da aralarında bulunduğu tek çenekli bitkiler, beş binden fazla türü kapsar.
2. Dikotiledonlar - Çift Çenekli Bitkiler
Dikotiledon veya dikot bitkileri çiçekli bitkilerdir. Çalı, ot veya ağaç olarak büyür ve tohumları iki kotiledon -çift çenek- içerir. Çift çenekli bitkiler de denen dikotiledonlar ağa benzer bir damar düzenine sahiptir. Yaprakları ana merkezi damardan dışa doğru yayılır. Okaliptüs ve incir gibi bitkiler bu gruba dahildir.
Bitkiler ȃlemi daha ileri ve farklı bölümlere de ayrılabilir. Bunlardan bazıları şöyle sıralanabilir (11):
Tallofit: Bu grup, mantarlar ve algler gibi çeşitli mikroorganizmaları içerir. Algler ayrıca yeşil, kahverengi ve kırmızı olmak üzere alt gruplara ayrılır.
Briyofit: Briyofitler, yosunlar, amfibiler gibi suda ve karada yaşayan bitkilerdir.
Trakeofit: Diğer adıyla damarlı bitkileri oluşturan trakeofitler, esas olarak su ve çözünmüş mineralleri iletme işlevi gören ksilem ve gıda iletimi görevini yerine getiren floem içerir. Bu sınıf kendi içinde tohumsuz bitkiler, kapalı tohumlular ve açık tohumlular olmak üzere üçe ayrılır.
Bitki sınıflandırması yapılmasının temel nedeni, tanımlama ve gruplama kolaylığı için doğru bitkilerin doğru isimlendirilmesini sağlamaktır. Yeni türlerin tanımlanmasına yardımcı olan sınıflandırma, iyi kategorize edildiğinde bitki çeşitliliğini hatırlamak için de faydalıdır. Farklı bitkiler ve diğer organizmalar arasındaki ilişkilerin anlaşılmasına yardımcı olan bitkilerin sınıflandırılması, onların evrimsel ve genetik ilişkilerine dayanır. Bitki taksonomisi, her gün yeni türler bulunduğu için sürekli değişen bir bilim dalıdır.
Kaynakça
https://acikders.ankara.edu.tr (1)
https://biologydictionary.net/plant/ (5)
https://alec.unl.edu/documents (6)
https://www.britannica.com/plant (7)
https://www.shivajicollege.ac.in (9)
https://letstalkscience.ca (11)
Benzer İçerikler
