Çocuklarda ve Ergenlerde Öfke Kontrolleri Nasıl Sağlanır?

İçindekiler

Çocuklar Neden Öfkelenir?

Erken çocukluk döneminde sıkça görülen ağlama, kızgınlık ve saldırgan tutumlar, özellikle 1-4 yaş arası dönemde daha yoğun seyreder. Dil gelişiminin henüz tamamlanmadığı 1-3 yaş aralığında, çocuğun ihtiyaçlarını dışa vurmada güçlük yaşadığı görülür. Kendini ifade etmede zorlanan çocuk, isteklerinin net anlaşılamadığı durumda ağlamaya veya kızgınlık belirtileri göstermeye başlar. Duygularını henüz yeterince kontrol edemeyen çocuklarda sinir ve ağlama nöbetleri görülmesi oldukça olasıdır. Öfke krizleri, 5 yaş sonuna kadar devam edebilir.

Çocukların öfke nöbeti geçirmesine neden olan diğer bazı durumlar şu şekilde sırlanabilir:

Haksızlığa uğradığını, ayrımcılık yapıldığını hisseden çocuk öfke nöbeti geçirebilir.
Ailesinde ve yakın çevresinde sürekli bir öfke hali gören çocuk, bu tutumu farkında olmadan taklit ediyor olabilir.
İsteklerinin karşılanmadığını gördüğünde öfkelenebilir.
Ebeveynlerinin tutarsız davranışlar sergilemesi, verdikleri sözleri yerine getirmemeleri çocukların öfkelenmesine sebep olabilir.
Öfkeli bir tutum sergileyerek istediklerinin yerine getirilmesini sağlayan başka bir çocuk gördüklerinde, onlar da bu durumu taklit ederek isteklerinin yerine getirilmesi için öfkeli görünebilirler.

Çocuklarda 5 Yaş Öfke Nöbeti

Çocuk gelişiminin önemli evrelerinden biri de 5 yaşı içerir. Bu dönem, çocuğun aile ortamından çıkarak akranlarıyla bir araya gelmekten zevk aldığı, grup oyunlarına katılma isteğinin arttığı, hayal gücünün ve merakının sonsuz olduğu bir dönemdir. Hormonal değişimleri yaşayan çocuk, fiziksel olarak kendini ve çevresindekileri daha fazla gözlemlemeye başlar. Bunu yaparken de kendine veya çevresindekilere karşı zaman zaman agresif tutumlar sergilemeye eğilim gösterebilir. Okulda, çocuk parkında veya kalabalık ortamlarda sosyal kaygı yaşayabilir. Aslında öfke nöbetleri, çocuğun bu tür sorunlarla baş etmeyi öğrendiği bir süreç olarak değerlendirilmelidir.

Kızgınlık, ağlama, tepinme, inatçılık, ısırma gibi saldırgan davranışlarla fark edeceğiniz 5 yaş öfke nöbetleri çocuğunuz okul çağına geldiğinde genellikle son bulur. Çocuklarda öfke kontrol bozukluğu olarak nitelenen sorun ise öfke patlaması nöbetlerinin sıklığı arttığında veya tüm çözüm yöntemlerine rağmen aynı durum tekrarlandığında gündeme gelir. Bu aşamada en doğru çözüm, bir çocuk psikoloğu, uzman pedagog ya da çocuk priskiyatrından destek almak olacaktır.

Çocuklarda Öfke Nöbeti Engellenebilir mi?

Öfkeli çocuk, adeta bir volkan gibidir. Her an patlamaya hazırdır. Çocuğunuzun zaman zaman öfke nöbetleri geçirdiğini gözlemliyorsanız, bu nöbetleri en aza indirerek tamamen ortadan kaldırmak elinizdedir. İlk olarak, çocuğunuzun hangi durumlarda öfkelendiğini anlamaya çalışın ve onu bu durumlardan uzak tutmaya özen gösterin.

Çocuğunuza ani ve hazır olmadığı sırada istek ve emirlerde bulunmayın. Örneğin, kendini kaptırmış bir şekilde televizyonda bir film izlerken uyku vakti gelmiş ise ona “Uyku zamanı! Hemen odana git.” demek yerine, “10 dakika daha film izleyip sonra uyku için hazırlanman lazım.” diyebilirsiniz.

Ona isteklerinizi yaptırmak yerine, iki seçenekten birini tercih etmesi için fırsat verin. Örneğin, kış aylarında birlikte dışarı çıkarken beresini takmak istemiyorsa ona “Bereni tak.” demek yerine, “Mavi bereni mi, yoksa yeşil bereni mi takmak istersin?” diye sorabilirsiniz.

Çocuğunuzun beğendiği oyuncağı satın almadığınızda, alışveriş merkezi ortasında hıçkıra hıçkıra ağladığını görebilirsiniz. Öfke nöbetinde, ilk yapmanız gereken sakin kalmak olmalıdır. Çocuğu oyuncağın başından uzaklaştırmak ve ilgi odağını başka bir alana çevirmek faydalı olacaktır. Çocuğunuzu susması için zorlamak veya ona bağırmak öfkesini artırıp süreci uzatabilir. Sakinleştiğinde ona oyuncağın neden alınamayacağını anlatabilirsiniz. Ağlamayı bırakması halinde ona ödül vereceğinizi belirtmeniz ise çocukta öfke kontrolü yerine olumsuz davranışı pekiştirmeye yol açacağından dikkatli olmalısınız.

Çocuklar kendilerini acıkmış, yorulmuş veya uykusu gelmiş hissettiklerinde öfkeli bir tutum sergileyebilirler. Onun böyle hissetmemesi için yaşam düzenine özen gösterebilirsiniz.

Öfke Nöbeti Geçiren Çocuğa Nasıl Davranmalı?

Çocuğunuz öfke nöbeti geçiriyorsa, ne olursa olsun, mutlaka soğukkanlı ve sakin bir tutum sergilemeye gayret edin.
Ona asla sözel veya fiziksel bir şiddet uygulamayın. Hakaret etmeyin.
Bir isteğini yerine getirmediğiniz için öfkelendiğinde, sakinleşmesini sağlamak için o isteği yerine getirmeniz, bu davranışını pekiştirmesine sebep olacaktır. Bu nedenle öfke nöbeti geçiren çocuğun istediğini yapmayın. Sakinleşirse ödül vereceğinizi söylemeyin.
Dikkatini başka bir yere çekmeye çalışın. Öfkelenmesine sebep olan konuyu unutmasını, dikkatini bambaşka bir yere vermesini sağlayın.
Çocuğunuz sakinleştikten sonra bu davranışının kabul edilemez olduğunu ve onaylamadığınızı sakin ama ciddi bir ses tonuyla söyleyin.
Çocuğunuz sıklıkla öfke nöbeti geçirmeye başlamışsa ve siz bu durumu önleyemiyorsanız mutlaka bir çocuk gelişimi ya da psikiyatrisi uzmanından yardım isteyin.

Ergenlerde Öfke Kontrolü

Çocuklukta olduğu gibi ergenlik döneminde de birey ve çevresi, öfke patlamasıyla mücadele etmek durumunda kalabilir. Ergenliğe geçişle testosteron ve östrojen hormonunun yükselişi ve fiziksel değişimler kadar birey olarak kendini var etme, tercihlerinin önemsendiğini görme ihtiyacı da ortaya çıkar. Hem fizyolojik hem psikolojik etkenler öfke patlaması ve saldırganlık davranışlarını tetikler. Ergenlik, bireyin eleştiriye tahammülünün sınırlı olduğu, reddedilme korkusunu yaşadığı bir dönemdir. Ergenlerde öfke ve saldırganlık hali olarak tanımlanabilecek davranışlar, aslında hem çocuğun hem de ebeveynlerin kolaylıkla gözlemleyebileceği tepkilerdir. Ergen bir çocuğunuz varsa aşağıdaki örnekleri gözlemleyebilirsiniz:

Öfke anında kırıcı, aşağılayıcı sözler söyleyebilir.
Saçını çekme, kendine vurma gibi kendine zarar verici hareketlerde bulunabilir.
Karşıdaki kişiye vurma, itme gibi fiziksel şiddet eğilimleri gösterebilir.
Tartışma sonrasında pişmanlık veya utanç duyabilir.

Ergenlerde 13 yaş öfke kontrolü çocuklarda olduğu gibi sabır, dikkat ve anlayış gerektirir. Çocuğunuzu en fazla öfkelendiren durumların neler olduğunu gözlemekle işe başlayabilirsiniz. Öfke patlaması anında tartışmak yerine ortamı değiştirmeye çalışmalısınız. Şiddet uygulamak yerine sakinleşmesini bekledikten sonra onunla konuşabilirsiniz. Kriz anı geçtikten sonra, çocuğunuzdan öfke anında neler hissettiğini tanımlamasını, onu en çok kızdıran durumları önem sırasına göre derecelendirmesini isteyebilirsiniz. Bunun için ona, bir günlük tutmasını önerebilirsiniz. Bu sayede duygularını anlamlandırarak daha kolay ifade edecektir.

Ergenlerde öfke kontrolü için yapılabileceklerden bazıları şu şekilde sıralanabilir:

Çocuğunuzu müzik dinlemek, spor yapmak veya yeni hobiler bulmak için cesaretlendirmelisiniz.
Kriz anında tepkiye neden olan ortamdan uzaklaşması ve olumlu düşüncelere yönelmesi için onu motive etmelisiniz.
Öfke kontrolünde önerilen nefes egzersizlerini birlikte deneyebilirsiniz.
Bunların yeterince işe yaramadığını hissediyorsanız, ergenlerde öfke kontrol bozukluğu durumundan şüphelenebilirsiniz. Böyle bir durumda, bir ergen psikoloğu veya psikiyatra danışarak terapi ve tedavi yöntemleri hakkında bilgi almanız faydalı olacaktır.