Fiilde Anlam Konu Anlatımı

İçindekiler

İş Fiilleri

İş fiilleri ya da diğer adıyla kılış fiilleri, öznenin bilinçli olarak gerçekleştirdiği ve sonucunda bir nesnenin etkilendiği fiillerdir. Bu fiillerde öznenin yaptığı eylem bir nesne üzerinde etkili olur. İş fiillerini diğer fiil türlerinden ayıran en belirgin özellik, cümlede bir nesneye ihtiyaç duymasıdır. Bu tür fiillerde eylemin nesneye yönelip yönelmediğini anlamak için yükleme "ne?", "neyi?" ya da "kimi?" soruları sorulur. Eğer bu sorulardan birine cevap alınıyorsa o fiil bir iş fiilidir.

Bir iş fiilini kolayca ayırt etmek için şu yöntemi de kullanabilirsiniz: Fiilin önüne "onu" kelimesini getirin. Eğer anlam bozulmuyorsa o fiil iş fiilidir. Bu yöntem pratik bir çözüm sağlar.

Annem bize kitap okudu.

→ Ne okudu? → Kitap (Nesne)
→ Fiil: Okumak → İş fiili

Kardeşim evin camını kırdı.

→ Neyi kırdı? → Evin camını
→ Fiil: Kırmak → İş fiili

Babam arabayı yıkadı.

→ Neyi yıkadı? → Arabayı
→ Fiil: Yıkamak → İş fiili

Yaygın İş Fiilleri:

yazmak
çizmek
almak
görmek
dinlemek
sormak
anlatmak
öğretmek
dikmek
toplamak

Önemli Noktalar:

İş fiilleri, mutlaka nesneyle tamamlanmalıdır. Cümlede nesne yoksa iş fiili eksik kalır.
Örneğin, "Öğretmen okudu." cümlesi eksik olur çünkü "ne okudu?" sorusuna cevap vermez. Doğru kullanım "Öğretmen kitabı okudu." şeklinde olmalıdır.
İş fiilleri geçişli fiillerdir. Yani nesneyle tamamlanabilirler.

İş fiillerini doğru tespit etmek, cümlede özne-fiil-nesne ilişkisini anlamak için önemlidir. Bu sayede dil bilgisi kurallarını daha etkili bir şekilde kullanabilir ve anlam bütünlüğü sağlayabilirsiniz.

Oluş Fiilleri

Oluş fiilleri, öznenin iradesi dışında, kendiliğinden gerçekleşen bir durumu veya zamanla meydana gelen bir değişimi ifade eden fiillerdir. Bu tür fiillerde öznenin eylem üzerinde doğrudan bir etkisi yoktur. Oluş fiillerinde zamanla kendiliğinden gerçekleşen bir değişim ya da dönüşüm söz konusudur. Bu değişimler çoğunlukla doğa olayları, fiziksel veya duygusal değişimler gibi süreçleri kapsar.

Oluş fiillerinin önemli bir özelliği, nesne alamamalarıdır. Yani bu fiillere "ne?", "neyi?", "kimi?" soruları sorulduğunda cevap alınamaz. Ayrıca oluş fiillerinin önüne "onu" kelimesini getirdiğinizde anlam bozulur. Bu yönüyle durum fiillerine benzese de oluş fiillerinde bir değişim süreci vardır. Durum fiillerinde herhangi bir değişim söz konusu değildir.

Sonbaharda yapraklar sarardı.

Yaprakların renk değiştirmesi zamanla ve kendiliğinden gerçekleşmiştir.
Fiil: Sararmak → Oluş fiili

Çocuk büyüdü.

Çocuğun büyüme süreci öznenin iradesi dışında gelişmiştir.
Fiil: Büyümek → Oluş fiili

Çiçekler soldu.

Çiçeklerin solması zamanla gerçekleşmiştir.
Fiil: Solmak → Oluş fiili

Yaygın Oluş Fiilleri:

büyümek
yaşlanmak
uzamak
sararmak
kızarmak
paslanmak
çürümek
bayatlamak
solmak
yeşermek

Önemli Noktalar:

Oluş fiilleri, öznenin kendiliğinden bir değişime uğradığı durumları ifade eder.
Örneğin, "Elmalar kızardı." cümlesinde elmaların kızarması doğal bir süreçtir ve öznenin etkisi yoktur.
Durum fiilleriyle karıştırılmamalıdır. Durum fiillerinde herhangi bir değişim olmazken, oluş fiillerinde zamanla gerçekleşen bir dönüşüm vardır.
"Onu" kelimesiyle anlam denetimi yapıldığında oluş fiilleri de tıpkı durum fiilleri gibi bu kelimeyi kabul etmez. Ancak oluş fiilleri bir değişim sürecini yansıttığı için anlam açısından farklıdır.

Oluş fiillerini doğru tespit edebilmek, dilin anlam özelliklerini daha iyi kavramanızı sağlar. Cümlede öznenin geçirdiği değişimi ifade eden fiilleri tanımak, anlatımı güçlendiren önemli bir dil bilgisi becerisidir.

Durum Fiilleri

Durum fiilleri, öznenin içinde bulunduğu bir durumu veya yaptığı eylemi anlatan, ancak bu eylemin bir nesneye yönelmediği fiillerdir. Diğer bir deyişle durum fiilleri, öznenin bir hareketini ya da hâlini belirtir fakat bu hareketten etkilenen bir nesne bulunmaz. Durum fiillerinin temel özelliği, cümlede nesne alamamalarıdır. Bu fiillere "ne?", "neyi?", "kimi?" soruları sorulduğunda cevap alınamaz. Ayrıca fiilin önüne "onu" kelimesi getirildiğinde anlam bozulur.

Durum fiillerinde çoğunlukla özne, ya kendi isteğiyle ya da doğal bir şekilde bu eylemi gerçekleştirir. Ancak burada önemli olan, yapılan eylemin bir nesneye yönelmemesi ve sadece öznenin içinde bulunduğu durumu belirtmesidir.

Dün gece erkenden uyudum.

Neyi uyudum? sorusuna cevap alınamaz.
Fiil: Uyumak → Durum fiili

Çocuklar bahçede oynuyor.

Neyi oynuyor? sorusu yanıtsız kalır.
Fiil: Oynamak → Durum fiili

Arkadaşım parkta oturuyor.

Neyi oturuyor? sorusu anlamlı bir cevap vermez.
Fiil: Oturmak → Durum fiili

Yaygın Durum Fiilleri:

uyumak
oturmak
yürümek
koşmak
uyanmak
susmak
yatmak
ağlamak
gülmek
durmak

Önemli Noktalar:

Durum fiilleri geçişsiz fiiller olarak bilinir çünkü cümlede nesneye ihtiyaç duymazlar.
Örneğin, "Çocuk ağladı." cümlesinde ağlayan çocuk kendi hâlindedir ve yaptığı eylemden etkilenen bir nesne yoktur.
Bu fiiller, öznenin o anki durumunu veya hâlini ifade eder. Örneğin, "Öğrenciler sınıfta bekliyor." cümlesinde öğrenciler bir eylem yapıyor olsalar da bu hareketten etkilenen bir nesne yoktur.
Durum fiilleri ile oluş fiilleri karıştırılmamalıdır. Her ikisi de nesne almaz ancak durum fiilleri herhangi bir değişim içermez. Oluş fiilleri ise öznenin zamanla geçirdiği değişimi anlatır. Örneğin, "Çiçek soldu." cümlesinde çiçeğin solması, dışarıdan bir etki olmadan zamanla gerçekleşen bir değişimi anlatır. Burada çiçeğin rengi solar, yaprakları kurur ve canlılığını kaybeder. Bu süreç, çiçeğin doğal bir değişimi olduğu için “solmak” fiili bir oluş fiilidir. Ancak "Çiçek saksıda duruyor." cümlesinde çiçek, herhangi bir değişim yaşamadan olduğu yerde kalmaktadır. Burada “durmak” fiili, çiçeğin saksıda sabit bir şekilde bulunduğunu anlatır. Çiçekte bir değişim ya da dönüşüm olmadığı için bu fiil bir durum fiili olarak kabul edilir.

Durum fiillerini doğru bir şekilde tespit edebilmek, fiillerin anlam özelliklerini ayırt edebilmeniz açısından oldukça önemlidir. Bu sayede cümlelerin yapısını daha iyi anlayabilir ve dil bilgisi sorularını çözmede önemli bir adım atabilirsiniz.