Mangala Nedir? Mangala Nasıl Oynanır?

Mangala Nedir? Mangala Nasıl Oynanır?

  • 25.10.2022

Anadolu’nun kadim oyunu olarak bilinen mangala, geçmişten günümüze insan zekasının sınırlarını genişleten bir oyun olarak öne çıkar.  Özellikle son zamanlarda artan farkındalıkla birlikte zeka gelişimine katkı sağlayan oyunlara yönelimin artması “Mangala nasıl oynanır?” sorusunu gündeme getirdi. Bu stratejik oyunun kurallarına değinmeden önce mangalanın ne olduğu ve nasıl ortaya çıktığına bir göz atalım.

Mangala Nedir?

Mangala; taş taşıma esasına dayalı olarak belirli kurallar çerçevesinde oynanan, zeka ve strateji gelişimini destekleyen bir kuyu oyunudur. (1) Anadolu’da ve dünyanın farklı ülkelerinde kuyu esaslı oynanan oyunlar olsa da mangalayı benzerlerinden ayıran karakteristik özellikleri vardır.  Diğer mangala türlerinde taşlar tohum, taşların hareket ettirilmesi ise tohum saçma olarak isimlendirilir. İsimlendirmeler bu kültürlerin tarımla uğraşan bir toplum olduğunun göstergesi olarak değerlendirilir. Strateji ve zeka oyunu olan Türk mangalasında ise taşlar asker, hazine olarak isimlendirilen büyük kuyu ise karargah adını alır. Bu da Türklerde mangala oyununun bir savaş stratejisi oyunu olduğunu ortaya koyar. (2)

Türk mangalasında alınan taşlardan biri hazineye bırakılırken diğer mangala türlerinde böyle bir kural yoktur. Oyunda hazineye taş bırakma Türk kültüründeki baba ocağına sahip çıkma geleneğinin bir yansımasıdır. Türk mangalasında her kural bir geleneği sembolize eder denilebilir. Mesela; kazanmak için rakibin kuyusundaki taşların çift sayı yapılması Türk inanç ve devlet sisteminde ikili anlayışı simgeler. Bu da Türklerin geleneksel dünya görüşleriyle örtüşür. (2)

Mangala oyunu keyifli vakit geçirmenin yanı sıra sağladığı faydalarla da öne çıkar. Strateji geliştirebilme, odaklanma, öngörü gibi yetilerin geliştirilmesine olan katkısıyla bilinir. Son zamanlarda strateji ve zeka gelişimini destekleyen oyunların öğrenme tutumları üzerindeki etkisinin daha çok fark edilmesi, bu konuda yapılan incelemelerin sayısını artırır. Zeka oyunlarıyla desteklenerek öğretilen uygulamaların sayısal derslerde akademik başarıya olan olumlu etkisi tespit edilmiştir. (3) Bu tespitlerle mangalanın da dahil olduğu hızlı karar verme becerisini de tetikleyen oyunların okullarda oynanması Milli Eğitim Bakanlığı tarafından uygun görülür. (2)

Mangala Tarihçesi

Mangala Tarihçesi

Mangalanın kökenine ilişkin bugüne kadar kabul görmüş birkaç farklı görüş bulunur. Bu görüşlerden en yaygın olanı ise oyunun Afrika kökenli olduğu yönündedir. Bununla birlikte mangalanın Orta Asya’ da “Dokuz Kumalak” ve “Dokuz Korgol” isimleri altında 162 taş 18 kuyu ve benzer kurallarla yüzyıllardır oynandığı da bilinen gerçekler arasındadır. Yapılan araştırmalar mangalanın Orta Asya kökenli olduğu yönündeki görüşleri kuvvetlendirir. 2012 yılında Şanlıurfa Göbeklitepe’de yapılan arkeolojik kazılar sonucu mangala oyununa benzer tablalarının bulunması oyunun temellerinin Anadolu’da atılmış olduğu görüşünü güçlendirir. (2)

Mangala, Osmanlı döneminde son derece yaygın ve toplumun her kesiminde oynanan bir oyundu. Bunun en önemli göstergesi ise Osmanlı’nın sosyal yaşamının bir yansıması kabul edilen Surname-i Hümayun adlı eserdir. (2) Bu eserde mangalanın Osmanlı dönemindeki kahvehanenin ayrılmaz bir parçası olduğunu net bir biçimde sergileyen görseller yer alır. Bu dönemde mangalayı diğer oyunlardan ayıran en önemli özellik sadece kahvehanelerde değil saraylarda, hatta kadınlar ve çocuklar arasında oynanıyor olmasıdır. Modernite mangala oyununu her ne kadar geri plana itmiş olsa da oyun; son zamanlarda sıklıkla oynanan kutu oyunları arasındaki yerini yeniden almaya başlamıştır.

Mangala Nasıl Oynanır? Kuralları Nelerdir?

Mangala Nasıl Oynanır? Kuralları Nelerdir?

Mangala oyunu ile ilgili yeterli yazılı kaynak bulunmaması kuralların günümüze kadar kulaktan kulağa değişerek aktarılmasına sebep olur. Mangala Federasyonu oyunun gelecek nesillere aktarılabilmesi için belirlediği kurallarla oyunu garanti altına alır. (2)

Mangala iki kişi arasında 48 taşla oynanır. Oyun tablasında hazine adı verilen 2 büyük kuyu ile birlikte 12 tane küçük kuyu yer alır. Her bir oyuncu 6 küçük ve bir büyük hazine kuyusuna sahiptir. Oyunculara ait olan bölge kendi önlerinde bulunan kuyulardır, karşı taraftaki kuyular ise rakibe ait olan alandır. 48 adet taş 12 kuyuya dörderli olarak dağıtılır.

Oyun kurayla başlar ve kura sonucunda oyuna başlamaya hak kazanan taraf kendi bölgesindeki herhangi bir kuyudan 4 taşı alır. İlk taşı aldığı kuyuya bırakır ve saatin tersine yani sağa doğru taşları birer tane bırakarak taşlar bitene kadar ilerlemeye devam eder. (2)

Bırakılan son taş oyuncunun kendi hazinesine denk gelirse oyuncu yeniden oynama hakkına sahip olur. Oyuncunun tek taşının kaldığı kuyusu var ise sırası geldiğinde bu taşı bir sağındaki kuyuya taşıyabilir. Bu durumda hamle hakkı rakibine geçer. Oyunun kaderini belirleyen her seferinde oyuncunun elinde kalan tek taştır. Sırası gelen oyuncu kendi kuyularına taşları dağıttıktan sonra hala elinde taş varsa rakibinin bölgesindeki kuyulara taşları dağıtmaya devam eder. Rakibin bölgesindeki kuyuya bırakılan son taş, kuyudaki taşların sayısını çift yapar ise oyuncu o kuyudaki bütün taşları alarak kendi hazinesine katar. Daha sonra hamle sırası tekrar karşı tarafa geçer. (2)

Oyuncu taşları dağıtırken bıraktığı son taş kendi bölgesindeki boş bir kuyuya denk gelebilir. Bu durumda eğer rakibin kuyusunda taş varsa hem onları hem de kendi kuyusuna bıraktığı taşı alarak hazinesine ekler. Bu hamleden sonra oyun sırası karşı tarafa geçer. Set, oyunculardan birinin bölgesinde taşlar bittiğinde son bulur. Taşları ilk biten kişi rakibinin hazinesi dışındaki kalan taşların tamamına sahip olur. Hazinesinde en çok sayıda taş biriktiren oyuncu ise setin kazananı olur. Dolayısıyla, oyun temposu son ana kadar düşmeden devam eder. (2)

Oyuncular dokundukları kuyuda hamle yapmak zorundadır. Bir kuyuya dokunduktan sonra vazgeçip başka bir kuyuya geçiş yapılması kural dışıdır. Oyun taraflardan herhangi birinin galibiyetiyle sonuçlanabileceği gibi beraberlikle de sonuçlanabilir. Her bir sette kazanan tarafın hanesine 1 puan yazılır. Kaybeden taraf sıfır puan alır. Setin beraberlikle sonuçlanması durumunda tarafların hanesine 0,5 puan yazılır. (2) 5 setten oluşan oyunda tüm setler tamamlandıktan sonra puanı fazla olan oyuncu mangalanın kazananı olur. 

Kaynaklar

https://www.researchgate.net   (1)

https://www.mangala.com.tr   (2)

Orak, S. , Karademir, A., Artvinli, A. (2016). Orta Asyadaki Zeka ve Strateji Oyunları Destekli Öğretime Dayalı Uygulamaların Akademik Başarıya ve Tutuma Etkisi. Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi. Estüdam Dergisi,No.4, 8-12   (3)

 

Benzer İçerikler