Gökyüzü yüzyıllardır insanları büyülemiştir ve tarih boyunca insanlar karanlıkta parlayan yıldızlara farklı isimler vermişlerdir. Yıldız isimleri ve anlamları çoğu zaman ilginç ve çok kültürlü yapısıyla şaşırtıcı geçmişe sahip olabilir. Gezegenlerin sıralaması arasında parlaklıkları ve simsiyah gökyüzü içerisinde insanlığa adeta göz kırpan varlıklarıyla bu yıldızların isimleri, kendilerine isim veren insanların kültürünü, mitolojisini ve tarihini temsile eder. Bu nedenle gerek kozmoloji gerekse tarih alanında önemli bir yere sahiptir. Gökyüzündeki en parlak yıldız olan Sirius'tan en parlak beşinci yıldız olan Vega'ya kadar bu yıldızların her birinin zengin ve benzersiz bir geçmişi vardır.
En bilinen 20 yıldız ismini ve anlamlarını keşfetmek, gökte bir yolculuğa çıkarak yıldız isimlerinin arkasındaki hikayeleri keşfetmek ister misin? O halde gözünü harflere zihnini galaksiye odakla, başlıyoruz!
İçindekiler
Rigel Centaurus
Alfa Centauri olarak da bilinen bu yıldız sistemi Güneş’e benzerliğiyle bilinen iki yıldız ve bir kırmızı cüce yıldızı içerir. Centaur mitolojide yarı insan yarı at olan varlıkları temsil eder. Efsaneye göre Sentor Herkül, Aşil ve Jason dahil olmak üzere birçok efsane kahramanlarının öğretmenidir. Güneş dışında güneş sistemine en yakın yıldız olan Proxima Centauri’yi içinde barındırır.
Vega
Kuzey göklerinde tespit edilmesi çok kolay ve bir o kadar da küçük olan takımyıldızı Vega, diğer adıyla Alpha Lyr, gece gökyüzündeki en parlak beşinci yıldızdır. Takımyıldız isimleri farklı kültür ve mitolojilerden izler taşır. Vega, adını Yunan müzisyen Orpheus’un lirinden alır. Orpheus enstrümanını o kadar iyi çalar ki müziğiyle vahşi hayvanları evcilleştirebilir, hatta Tanrıları bile etkileyebilir. Kuzey Kanada, Alaska ve Avrupa’nın çoğunda Vega hiçbir zaman batmaz. İkisinin de manyetik alana ve lekelere sahip olmasından dolayı Güneş ile benzerlik gösterir.
Capella
Arabacı takımyıldızındaki en parlak yıldızdır ve çıplak gözle tek bir yıldız gibi görünse de aslında iki çift yıldız sisteminden oluşur. Diğer yıldız adları arasında Alpha Aurigae olan Capella adını topal Yunan Tanrısı Hephaestus’dan alır. Hephaestus ve oğlu savaş arabalarını icat etmeleriyle tanınır. Capella aynı zamanda dişi keçi anlamına gelir ve hemen altında yer alan üç yıldız da çocukları olarak temsil edilir.
Rigel
Orion burcundaki bir yıldız olan Rigel, kış aylarında kuzeyde Sirius’dan sonraki en parlak yıldızdır. Mitolojiye göre Orion deniz Tanrısı Poseidon’un oğludur. Avlanma konusunda oldukça yetenekli olan Orion’un her hayvanı öldürebileceği ile ilgili övünmesi yeryüzü Tanrıçası Gaia’yı rahatsız eder. Gaia sokması için Orion’a bir akrep gönderir ve Orion akrep tarafından sokularak ölür. Gökyüzüne hem akrebin hem de Orion’un resmi yerleştirilir.
Procyon
Alfa Canis Minoris olarak da bilinen Procyon, Küçük Köpek takımyıldızı içerisinde yer alan en parlak yıldızdır. ‘Kış Üçgeni’ olarak bilinen yıldız desenlerinin Betelgeuse ve Sirius ile bir parçasını oluşturur. Küçük ve Büyük Köpek takımyıldızının hemen yukarısında yer alır. Adını Grekçe ‘köpekten önce’ anlamına gelen Prokyon’dan alır.
Betelgeuse
Ayırt edici turuncu-kırmızı rengi sayesinde gece gökyüzünde tanınması en kolay yıldızlardan biridir. Aralık ayı boyunca Orion takımyıldızının en parlak ikinci yıldızı olarak dünya üzerindeki hemen hemen her yerleşim bölgesinden görülebilir. Adı ‘devi omzu’ veya ‘Orion’un eli’ anlamına gelen Arapça bir ismin Fransızca karşılığıdır. Boyutuna ve sıcaklığına göre bir süper dev kabul edilir ve düşük sıcaklığı nedeniyle kırmızı-turuncu renkte görülür.
Achernar
Irmak takımyıldızında yer alan Achernar ‘ağız’ anlamına gelir. İnsanlık tarafından bilinen hemen hemen her büyük nehri temsil etmesiyle ünlüdür. Bu nehirler Babilliler için Fırat, Mısırlılar için Nil olmuştur. Achernar başta kuzey enlemlerinde yaşayan insanlar tarafından görülebilen sonra parlak yıldız olan Acamar yıldızıyla sona erer. Denizciler Güney yarım küreye seyahat etmeye başladıklarında Achernar takımyıldızına kadar seyahatlerini sürdürmüşlerdir.
Altair
‘Yaz Üçgeni’ olarak da bilinen Kartal takımyıldızının en parlak yıldızı Altair, adını Tanrı Zeus’un simgesi olan kartaldan alır. Altair’in Zeus’un şimşeklerini taşıdığı ve Tanrılara şarap sunması için olağanüstü güzelliğiyle bilinen Ganimedes’i Kaz Dağların’dan Olimpos’a kaçırdığı bilinir. Kütlesi Güneş’ten yaklaşık 1,8 kat fazladır. Yıldızları oldukça parlak olan Altair’i yaz boyunca ve sonbaharda gökyüzünde kolayca fark etmek mümkündür.
Acrux
Gökyüzünün güneyinde iyi bilinen asterizmlerden biri olan Güney Haçı’nı oluşturan Acrux, Alpha Crucis takımyıldızına aittir. Dünya’da güneye doğru hareket eden ilk denizciler onu görmekten heyecan duymuşlardır. Dünya’dan yaklaşık 320 ışık yılı uzakta yer almakla birlikte gökyüzündeki en parlak 12. yıldızdır. Çıplak gözle tek bir yıldız gibi görünüyor olsa da aslında altı bileşenden oluşan çoklu bir yıldız sistemidir. Mavi-beyaz renge sahiptir ve haç şekline benzer.
Aldebaran
Gece gökyüzünde tanınan en eski takımyıldızlarından biri olan Aldebaran, Taurus olarak da bilinen boğa burcunu temsil eder. Roma mitolojisinde boğa burcu, Girit adasına götürdüğü bakire Europa’yı kaçırmak için kendini boğaya dönüştüren Tanrı Jüpiter’e karşılık gelir. Diğer mitolojilere göre boğa, Jüpiter ile arasındaki ilişkiyi durdurmak için Jüpiter ile kıskanç eşi Juno tarafından boğaya dönüştürülen Tanrıça İo’yu temsil eder. Boğa takımyıldızı içerisinde Hyades ve Pleaides olmak üzere iki yıldız kümesi barındırır.
Spica
Virgo veya Başak takımyıldızı olarak da bilinen Spica, en eski takımyıldızlarından biridir. Tarih boyunca bu yıldız grubu bir kadın olarak temsil edilmiştir. Yunan mitolojisine göre Demeter veya kızı Persephone’nin bir yansımasıdır. En iyi ilkbahar ve yaz aylarında görüldüğü için çiftçilere ekim ve hasadın yapılacağına dair işaret verir. Mısırlılar için bu yıldız grubu tabiatın koruyucu Tanrıça İsis, Babilliler için ise savaş ve adalet Tanrıçası İştar’ı temsil eder.
Antares
Göz alıcı kırmızı rengiyle Samanyolu’nun en parlak yıldızlarından biri olan Antares, mensubu olduğu takımyıldızının akrep deseniyle öne çıkar. Zamanında Marsla karıştırılan bu yıldızın adı da bu yanılsamayı yansıtan ‘Ant-Ares’ yani ‘Anti-Mars’ olarak literatüre geçer. Mitolojide toprak Tanrıçası Gaia’nın avcı Orion’a saldırıp onu öldürmesi için gönderdiği akrebi temsil eder. Gece, gökyüzündeki en parlak 20 yıldızdan biridir. Antares Güneş’ten yaklaşık 10.000 kat daha parlaktır.
Pollux
İkizler takımyıldızı içerisinde yer alan Pollux, ekvatorun kuzeyinde konumlanır. Her yıl şubat ayında akşamları gökyüzünde belirgin hale gelmekle birlikte çoğu zaman komşusu Castor’dan daha parlaktır. Yunan mitolojisinde Zeus’un oğlu Pollux ölümsüz, Sparta kralı Tyndareus’un oğlu Castor ise ölümlüdür. Birçok kültürde İkizleri temsil ederken Hindistan’da Atlıları, Fenike’de ise iki ceylanı veya oğlağı temsil eder. Pollux, kızılötesi radyasyon yayarak iyi miktarda enerji sağlar ve tüm radyasyon türleri dikkate alındığında Güneş sisteminde yaklaşık 43 kat daha enerjiktir.
Fomalhaut
Güneybalığı takımyıldızının en parlak yıldızı olan Fomalhaut, tarihte sonbaharın gelişini haber veren bir yıldız olarak bilinir. Adını ‘balık ağzı’ anlamına gelen Arapça ‘Fum al Hut’ uyarlamasından alır. Bazı kültürlere göre ise Fomalhaut, Aziz Petrus’un Yeni Ahit hikayesindeki bir balığın ağzında bulunan madeni parayı sembolize ettiğini inanılır. Dünya’dan 25 ışık yılı uzaklıkta bulunmakla birlikte Güneşten iki at daha büyük, kütleli ve yaklaşık 17 kat daha parlaktır. Beyaz renge sahiptir, ancak bazı takımyıldızı kaynaklarında kırmızımsı tonlarının görüldüğünden bahsedilir. Güneşten daha parlak ve sıcak olduğu için ömrü yaklaşık 1 milyar yıl olarak bilinmektedir.
Deneb
Gökyüzündeki şekli nedeniyle Kuğu takımyıldızına ait olarak belirlenen Deneb, mavi-beyaz renkli bir süper dev yıldızdır. Gece gökyüzünde bulunması en kolay ve gökyüzündeki en büyük takımyıldızlarından biri olan Deneb, Cygnus adıyla da bilinir. Mitolojide Apollon’un oğlu Phaethon’un arkadaşı olan genç Cygnus’u temsil eder. Phaethon bir gün Apollon’un savaş arabasını (Güneş) gökyüzüne sürmeye çalışır. O sırada atların kontrolünü kaybeder ve Dünya’ya tam zarar verecekken Zeus’un şimşeklerinden biri tarafından gökten fırlatılır. Yeryüzünde bir nehre düşen Phaethon’u aramaya çıkan Cygnus bir kuğu gibi nehre dalar. Bu sadakati ve cesareti nedeniyle Zeus tarafından kuğuya dönüştürülür ve gece gökyüzüne yerleştirilir.
Mimosa
Crux takımyıldızına ait Mimosa, diğer adıyla Beta Crucis, Fransız gökbilimci Augustin Royer tarafından 1679’da keşfedilmiştir. Gece gökyüzündeki en küçük takımyıldızıdır ve Güney Haçı adı verilen asterizmin bir parçasıdır. Avustralya’daki bir Aborjin kültürüne göre Güney Haçı’na ait yıldızlar ölümün insanlığa ilk geldiği yer ve zamanı hatırlatır. Yıldızlardan ikisi Crux ve Mimosa, ölüm ruhunun parlayan gözlerini diğer ikisi ise ölen ilk insanın gözleridir. Mimosa Güneşin yaklaşık 8 katı bir yarıçapa ve 14 kat daha fazla kütleye sahiptir.
Sirius
Keşfi oldukça eskiye dayanan bir takımyıldızı olan Sirius, diğer adıyla Akyıldız, Büyük Köpek takımyıldızında yer alan en parlak yıldızdır. Takımyıldızı Çin’de ‘Köpek Yıldızı’ olarak da bilinmekle birlikte adını ‘yakıcı’ anlamına gelen Yunanca ‘Seirios’ kelimesinden alır. Eskiden yaz mevsiminin sıcak aylarında Sirius’un gündüz ufkun üzerinde konumlandığı saatlerde ısısını Güneş’e eklediği düşünülüyordu. Sirius literatürde Canis Major olarak da bilinir ve Orion’un kuşak yıldızlarından doğuya doğru giden yolu takip ederek kolayca bulunabilir.
Canopus
Alfa Karina olarak literatüre giren Canopus, Argo Navis olarak bilinen takımyıldızının bir parçasıdır. Yıldız takımları arasında Canopus, gökyüzünün bilinen en parlak ikinci yıldızıdır. İsminin kökeni hakkında en yaygın kabul gören teori yıldızın adını Mycenean Sparta kralı Menelaus’un, Paris tarafından kaçırılan eşi Truvalı Helen’i geri almak için bindiği geminin pilotundan aldığıdır. Canopus yalnızca Amerika Birleşik Devletleri’nde 38 derece enlemin güneyinde yaşayanlar tarafından görülebilir.
Arcturus
Çoban takımyıldızının alfa yıldızı olan Arcturus, diğer adıyla Alfa Bootis, gökyüzünün en parlak üçüncü yıldızıdır. Güneşten yalnızca biraz daha fazla kütleye sahip olan Arcturus Yunan kökenli bir addır ve ‘ayının takipçisi’, ‘ayının koruyucusu’ gibi anlamları vardır. Birçok mitolojide Büyükayı’yı takip etmesi veya ona bakması tasvir edilir. Bunun nedeni Arcturus’un Büyükayı’ya yakın olmasıdır ve eğer saatler geri sarılacak olsaydı Arcturus her geçen bin yılda Büyükayı’ya sahiden daha da yaklaşmış olacaktı!
Regulus
Aslan takımyıldızındaki en parlak yıldız olan Regulus Kuzey yarım kürede baharın habercisidir. Avcı Orion‘a benzer şekilde Mart ve Nisan aylarında her geçen gün gökyüzünde yükselmeye devam ederek Mayıs ayında mavi-beyaz rengiyle Güneş batar batmaz gökyüzünün doğusunda belirmeye başlar. Yıldız haritalarında Alpha Leonis olarak da bilinen Regulus’un şekli geriye doğru soru işareti gibi görünen bir yıldız kümesini andırır. Orak olarak da bilinen bu desende Aslan’ın başını ve ön kısmını fark etmek oldukça kolaydır. Adını Küçük Kral anlamına gelen Latince Rex’den alır. Mitolojide Leo ve Herkül’ün hikayesindeki Nemea Aslanını temsil eder. Çin’in farklı kültürlerinde at ve ejderha olarak anlamlandırılır.
Kaynaklar:
https://skyandtelescope.org (3)
https://earthsky.org (11)
Benzer İçerikler
