Romen rakamları, antik dünyada matematiksel değerleri belirtmek için kullanılan yöntemlerden biridir. Romen rakamlarının birçok insana karmaşık gelmesinin sebebi, farklı bir sisteme dayanması ve rakamsal değerlerin bugün alfabede kullanılan bazı sembollerle yani harflerle temsil edilmesidir.
Romen rakamları, günümüzde farklı birçok alanda hala kullanılıyor. Bazı kitaplarda, dergilerde, listeleme yöntemi olarak, yüzyılların yazımında ve çok daha farklı yerlerde kullanıldıklarına rastlıyoruz. Romen rakamlarını bilmek ve anlamlandırabilmek bu nedenle önem taşıyor.
Romen rakamlarıyla ilgili detaylı bilgiye yazımızın devamından ulaşabilirsiniz.
İçindekiler
Romen Rakamlarının Tarihi
Romen rakamlarının tarihine dair kesin bir bilgi olmadığını belirtmek gerekir. Bu yöntem, öylesine eski bir yöntemdir ki nasıl icat edildiğine dair kesin bilgilere ulaşmak mümkün değildir. Yine de romen rakamlarının Antik Roma Dönemi’nde ortaya çıktığına dair inanış ve tahminler geniş çevrelerde kabul gören önemli yaklaşımlardır.
Antik Roma, 10 asırdan fazla ayakta kalmış bir imparatorluk olduğundan, romen rakamlarının ortaya çıkışı milattan öncesine dayandırılır. Birçok tahmine göre romen rakamları milattan önce 8. yüzyıl civarında ortaya çıkmıştır ve o zamandan beri popülerliğini korumaktadır. (1)
Antik Roma Dönemi’nde ortaya çıkan rakamlar, Roma’nın yıkılmasından sonra popülerliklerini yitirmemiş ve Orta Çağ’da da kullanılmaya devam etmişlerdir. Her ne kadar, temelde Avrupa kıtasında ve Avrupa ülkelerinde yaygın kullanıma sahip olsalar da günümüzde estetik duruşları ve sahip oldukları tarihsel önemle dünyanın birçok bölgesine yayılmışlardır.
Romen rakamlarının Antik Mısır matematiğinden esinlendiği düşüncesi kabul gören bir düşüncedir. Romen rakamları ve Antik Mısır sayı dizinleri arasında benzerlik bu düşünceyi güçlendiren kanıtlardandır. Romen rakamlarının ilk olarak, dopa üzerine atılan çentiklerden ortaya çıktığı ve geliştirildiği düşünülmektedir.
Bu çentik ve izler, kayıt tutmanın ve muhasebinin ilk örnekleri arasında sayılabilir. Bu çentiklerin arkasındaki mantık oldukça basittir. Tek çentik izi yani “I” 1 rakamına karşılık gelir. Bununla birlikte V ve III sembollerinin arasında duran, V sembolünün önündeki çentik daha sonra geliştirilmiş “IV” halini almış ve 4 rakamına dönüşmüştür. (2)
Romen rakamları Avrupa’da 13. yüzyıla kadar yaygın olarak kullanılmıştır. Aynı dönemde Arap sayı dizini daha gelişmiş olmasına ve içerisinde 0 barındırmasına rağmen uzun yıllar boyunca tercih edilmemilştir. Romen rakamları kullanım alanlarını büyük ölçüde yitirmişlerdir. Buna karşın, bilinirlikleri korunur ve günümüzde de tanınırlar. Gündelik hayatta birçok yerde karşılaşılması mümkün olan sembollerdir. Günümüzün küresel dünyasında yalnızca Avrupa ülkelerinde değil, civar ülkelerin büyük bir çoğunluğunda tanınırlar.
Diğer yandan, Avrupa’da bulunan birçok tarihi eser üzerinde romen rakamlarıyla yazılan sayıları görmek mümkündür. Özellikle İtalya ve Yunanistan bunun önemli örneklerini taşır.
Romen Rakamları Neden Matematikte Kullanılmaz?
Günümüzde romen rakamları matematiksel işlemlerde kullanılmaz. Bunun altında yatan en önemli neden romen rakamlarında “basamak” değerleri olmamasıdır. Toplama, çıkarma, çarpma ve bölme gibi dört temel işlem basamak hesabı üzerinden yapıldığı için romen rakamları ile aritmetik işlemler yapılabilmesi oldukça zordur. Romen rakamlarıyla büyük sayılar oluşturmak başlı başına bir düşünsel pratik gerektirir. Oluşturulan sayılar üzerinden işlem yapmak ise oldukça karmaşık bir süreçtir.
Romen rakamları günümüzde matemetikte kullanılmasa da yazının başında bahsedildiği gibi farklı alanlarda kullanılır. Aritmetik temelden ziyade estetik görünümleri dolayısıyla tercih edilirler.
Romen Rakamları Nelerdir?
Romen rakamları antik bir sayısal dizin örneğidir. Romen rakamlarının neler olduğu ve neleri sembolize ettiğini bilmek de oldukça önemldiir. Temelde romen rakamları 7 işaret kullanılarak oluşturulur. Bu işaretler “I, V, X, L, C, D, M”dir ve her bir işaret bir sayı değerini karşılamaktadır. Romen rakamlarında tüm sayılar bulunmaz. Bunun yerine farklı değerler, semboller bir araya getirilerek oluşturulur.
Romen sembollerinin temsil ettiği sayısal değerlerin günümüzdeki karşılığı aşağıdaki gibidir:
- I işareti 1 rakamını sembolize eder
- V işareti 5 rakamını sembolize eder
- X işareti 10 sayısını sembolize eder
- L işareti 50 sayısını sembolize eder
- C işareti 100 sayısını sembolize eder
- D işareti 500 sayısını sembolize eder
- M işareti 1000 sayısını sembolize eder
Gördüğünüz gibi “1 ve 5” dışındaki temel rakamların ve “10 ile 50” dışındaki ve bunların arasındaki sayıların bir temsili yoktur. Bunun yerine, listenin dışında kalan sayıların tamamı semboller birbirine eklenerek oluşturulur.
Romen Rakamları Nasıl Kullanılır?
Romen rakamları nasıl kullanılır sorusunun cevabı temelde oldukça basittir. Bilinmesi gereken en önemli prensip rakamların “büyükten küçüğe” sıralanması gerektiğidir. Örneğin “555” sayısını romen rakamları ile yazmak isterseniz, ilk olarak en büyük sayı değerine sahip sembol olan “D”yi kullanmanız gerekir. Ardından 501 ve 5 sayılarının temsili mümkün hale gelir. Yani 555 sayısını romen rakamlarıyla yazmak için “DLV” yazmanız yeterlidir.
Daha farklı sayıları yazmanın prensibi de benzerdir. Örneğin 300 sayısını yazmak isterseniz 3 adet 100 anlamına gelen “CCC” yazmanız gerekecektir. Romen rakamlarını kullanırken biraz daha karmaşık sayılacak noktalar vardır. Küçük sayıların yazımı oldukça karmaşık biçimde karşımıza çıkar. Bunun için “küçük sembolü büyük sembolden önce kullanmak gerekir” böylelikle bir “çıkartma” işlemi yapılır.
Küçük sayıların yazımına birkaç örnek verilebilir. Örneğin X ve I sembolleri kullanılarak yazılabilecek iki farklı sayı vardır. Eğer “I” sembolü, X’ten sonra gelirse yanı “XI” olarak yazılırsa bu 11 sayısı anlamına gelir. Fakat, eğer “I” sembolü “X”in soluna yani önüne getirilir ve “IX” şeklinde yazılırsa 9 rakamı anlamına gelir.
Romen rakamları, Latin alfabesi temellidir. Bu da tıpkı Latin alfabesi gibi soldan sağa okundukları anlamını taşır. Bu nedenle solda duran sembol, ilk olarak okunması gereken ve sayının anlamını taşıyan semboldür.
Romen rakamlarıyla ilgili bilinmesi gereken bir diğer önemli nokta ise romen rakamları arasında “0”ın bulunmadığıdır. Sıfır, romen rakamlarının kullanılmaya başlandığı dönemde henüz icat edilmemiştir. Sıfır sayısı antik çağdan çok daha sonra, 9. yüzyılda Müslüman bir bilim insanı olan Harezmi tarafından icat edilmiştir.
Romen Rakamları ile Sayı Oluştururken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Romen rakamlarında bir sembol, 3 kereden fazla art arda kullanılamaz. Sembollerin 4 kere tekrarı mümkün değildir. Örneğin “III” sembolü 3 sayısını temsil ederken, “IV” sembolü 4 sayısını temsil eder.
Romen rakamlarında küçük sayı değerleri oluşturmak için daha küçük değer taşıyan sembol, büyük değer taşıyan sembolün önüne (soluna) yazılmalıdır. Örneğin “VI” 6 rakamını temsil ederken “IV” 4 rakamını temsil eder.
Romen rakamlarında “0” sayısı bulunmaz. Bu nedenle kullanılamaz ve gösterimi yoktur.
Birden fazla basamağı olan sayılar oluşturulurken, semboller büyükten küçüğe doğru yazılır, artandan azalana doğru bir sıralama izlenir.
1’den 100’e Kadar Roma Rakamları
- 1-I
- 2-II
- 3-III
- 4-IV
- 5-V
- 6-VI
- 7-VII
- 8-VIII
- 9-IX
- 10-X
- 11-XI
- 12-XII
- 13-XIII
- 14-XIV
- 15-XV
- 16-XVI
- 17-XVII
- 18-XVIII
- 19-XIX
- 21-XXI
- 22-XXII
- 23-XXIII
- 24-XIV
- 25-XV
- 26-XVI
- 27-XVII
- 28-XXVIII
- 29-XXIX
- 30-XXX
- 31-XXXI
- 32-XXXII
- 33-XXXIII
- 34-XXXIV
- 35-XXXV
- 36-XXXVI
- 37-XXXVII
- 38-XXXVIII
- 39-XXXIX
Önemli Not: Daha önce belirtildiği gibi romen rakamları ile bir sembol 3 kereden fazla tekrar edilemez. Bu nedenle “30” sayısı “XXX” yani 3 adet 10 şeklinde yazılırken 40 sayısında bu durum değişir. 40 sayısının “50-10” olarak ifade edilmesi gerekir. Bunun için de X sembolünü L sembolünün önüne yani soluna yazılarak bir çıkartma/ küçültme işlemi yapılır.
- 40-XL
- 41-XLI
- 42-XLII
- 43-XLIII
- 44-XLIV
- 45-XLV
- 46-XLVI
- 47-XLVII
- 48-XLVIII
- 49-XLIX
- 50-L
- 51-LI
- 52-LII
- 53-LIII
- 54-LIV
- 55-LV
- 56-LVI
- 57-LVII
- 58-LVIII
- 59-LIX
- 60-LX
- 61-LXI
- 62-LXII
- 63-LXIII
- 64-LXIV
- 65-LXV
- 66-LXVI
- 67-LXVII
- 68-LXVIII
- 69-LXIX
- 70-LXX
- 71-LXXI
- 72-LXXII
- 73-LXXIII
- 74-LXXIV
- 75-LXXV
- 76-LXXVI
- 77-LXXVII
- 78- LXXVIII
- 79-LXXIX
- 80-LXXX
- 81-LXXXI
- 82-LXXXII
- 83-LXXXIII
- 84-LXXXIV
- 85-LXXXV
- 86-LXXXVI
- 87-LXXXVII
- 88-LXXXVIII
- 89-LXXXIX
- 90-XC
- 91-XCI
- 92-XCII
- 93-XCIII
- 94-XCIV
- 95-XCV
- 96-XCVI
- 97-XCVII
- 98-XCVIII
- 99-XCIX
- 100-C
Daha büyük bazı sayılara ait örnekler ise aşağıdaki gibidir. Romen rakamları kullanılarak 4 basamaklı sayılar da oluşturulabilir.
- 1000-M
- 1100-MC
- 1500-MD
- 1550-MDL
- 1600-MDC
- 2000-MM
Romen rakamları eğitim sisteminde de önemli bir yer tutar. İlköğretim çağında bu rakamların neler olduğu nasıl okunduğuna dair temel bilgiler öğretilir. Bu nedenle okul öncesinde de çocukların bu sayı sistemini tanıması bir avantaj olacaktır.
Romen rakamlarına hakim olmak, genel kültür sahibi olmak ve bilgi birikimini zenginleştirmek açısından önemlidir. Antik dönemlere ortaya çıkan varlığını Orta Çağ’da sürdüren ve günümüzde dahi hayatta kalmayı başarabilmiş bu konsept insanlık tarihinin gelişimine ışık tutmaktadır.
Kaynaklar:
https://www.livescience.com (1)
Gordon, Arthur E. (1982). Illustrated Introduction to Latin Epigraphy Berkeley: University of California Press- (2)
Benzer İçerikler
