Eleştirel düşünme olarak da tanımlanan kritik düşünme; bilgileri analiz etmenize, çok boyutlu bir şekilde ele almanıza ve sağlıklı bir şekilde yorumlayabilmenize yardımcı olan en önemli düşünme şekillerinden biridir. Eğitim verimini yüksek noktalara taşıyan ve okulda öğrenilen bilgilerin yaşamın farklı alanlarına uygulanabilmesini sağlayan kritik düşünce, olaylar ve durumlar arasındaki bağları algılayabilmeniz açısından da faydalıdır.
Peki kritik düşünme nedir ve nasıl uygulanır? Bu konu hakkındaki tüm detayları aşağıda bulabilirsiniz.
İçindekiler
Kritik Düşünmenin Tanımı ve Temel İlkeleri
Kritik düşünme, hayatın her alanında ihtiyaç duyulan bir beceri olarak görülür. Özellikle eğitim yıllarında büyük fayda taşıyan kritik analitik düşünme, yalnızca bilgileri değil eğitim kavramını da daha derinlikli bir şekilde algılayabilmenize yardımcı olur. Peki kritik analitik düşünme nedir?
“Eleştiri” kavramı, herhangi bir konunun olumlu olumsuz tüm yönlerini analiz etmek ve böylece ele alınan konuyu detaylı bir şekilde irdelemek anlamına gelir. Eleştirel düşünme ise konuları verildiği şekliyle ezberlemek yerine detaylı bir şekilde analiz etmek, neden sonuç ilişkisi bağlamında ele almak ve böylece etraflıca anlamak için uygulanan bir yöntemdir.
Kritik düşünme alışkanlığını eğitim yaşamında kazanmanız, öğrencilik döneminizi daha başarılı geçirmenize katkıda bulunur. Öte yandan, kritik düşünmenin faydaları eğitim dönemiyle sınırlı değildir. Eleştirel düşünme alışkanlığı kazanan kişiler, bu alışkanlık sayesinde hem kariyerlerinde hem de kişisel hayatlarında çok daha verimli olabilir.
Kritik Düşünme Becerilerinin Eğitimdeki Rolü
Kritik düşünme becerisini erken yaşta kazanan öğrenciler, okul hayatlarında karşılarına çıkan bilgileri derinlemesine bir şekilde yorumlayabilir. Örneğin tarih, edebiyat, felsefe gibi sözel derslerde işlenen konular, akademik çevrelerce farklı şekillerde değerlendirilebilir ve aynı konu hakkında birbirinden çok farklı yorumlar yapılabilir. Kritik düşünme yeteneğine sahip olan öğrenciler, bu farklı savları analiz ederek kendi sentezlerine ulaşabilir ve ders konularına tek boyutlu, ezberci bir bakış açısıyla bakmak yerine bilgiyi yorumlama yeteneği kazanabilir.
Kritik düşünme becerileri, sayısal derslerde ise sorulara farklı çözüm yolları getirmek amacıyla kullanılabilir. Örneğin matematik, geometri, fizik, kimya gibi derslerde karşılaşacağınız soruların birden fazla çözüm yolu bulunabilir. Bu derslerin konularına analitik bir bakış açısıyla yaklaşmanız, karşılaştığınız soruları birden fazla yöntemle çözmenize olanak tanıyarak geniş bir bakış açısı kazanmanızı sağlayabilir.
Kiritik düşünme becerisini eğitim sürecinde kazanmanın tek faydası, ders konularında başarılı olmak değildir. Eleştirel bir bakış açısını erken yaştan itibaren kazanan öğrenciler, ders konularını ve derslerde uyguladıkları çözüm yöntemlerini kendi hayatlarına da uyarlayabilir ve karşılaştıkları sorunları aşma konusunda diğer öğrencilere kıyasla daha büyük bir başarı gösterebilir.
Eleştirel düşünmeyi öğrenmek, başarılı bir eğitim yaşamı için de son derece önemlidir. Özellikle lise sonrasındaki lisans, yüksek lisans ve doktora süreçlerinde kritik düşünme büyük önem kazanır. Bu seviyelerde başarılı olmak isteyen öğrencilerin bilgileri yorumlamaları, farklı bakış açılarıyla ele almaları, kendi araştırmalarını yapıp yeni bilgiler öne sürmeleri beklenir. Kritik düşünme yeteneğini erkenden kazanan öğrenciler, akademik yaşamlarında da öne çıkar.
Kritik Düşünme Egzersizleri ve Uygulamaları
Kritik düşünme egzersizleri ve teknikleri, bakış açısını ve bilgi yorumlama biçimlerini geliştirmek isteyen öğrenciler tarafından sıklıkla uygulanır. En önemli eleştirel düşünme teknikleri ise bilgi kaynağını araştırmaktır. Özellikle yanlış bilginin çok yaygın olduğu bugünlerde öne sürülen bilgiler için detaylı bir analiz yapmak, doğru bilgiye ulaşma noktasında da büyük önem taşır.
Bilgi kaynağını araştırmak için öğrencilerin “kim, nerede, ne zaman, nasıl, neden ve kimin için” şeklindeki sorulara başvurması ve karşılarına çıkan bilgiyi bu soruların yanıtlarına göre tartması gerekir. Bilgiyi öne süren kaynağın güvenilir olup olmaması ve bilginin başka kaynaklarda da geçip geçmemesi gibi detaylar da değerlendirmeye alınması gereken diğer noktalardır.
Kritik düşünmeyi öğrenmenin bir diğer yolu, olay ve durumları içerdiği tüm tarafların bakış açısına göre yorumlamaya çalışmaktır. Özellikle bakış açınızı genişletmenize ve konuları çok daha objektif bir şekilde ele almanıza yardımcı olan bu teknik, tek taraflı bir bakış açısından kurtulmanızı sağlayarak karşılaşacağınız sorunları çok boyutlu şekilde ele almanızı kolaylaştırır.
Kritik düşünme yeteneğinizi geliştirecek bir diğer teknik ise yorumlama ve analiz egzersizleridir. Bilgiyi yorumlama ve analiz etme, okulda ve hayatta başarılı olmak isteyen her insanın ihtiyaç duyacağı yetenekler arasındadır. Bilgileri kavramanız, bilgilerin birbirleri üzerindeki etkilerini incelemeniz ve bu etkilerin sonuçlarını sentezlemeniz konusunda büyük fayda sağlayan yorum ve analiz egzersizleri, eğitim hayatınızı bir üst noktaya taşımanızı da kolaylaştırır.
Kritik Düşünme Geliştirmek için Yöntemler ve Stratejiler
Kritik düşünme becerisi, istikrarlı bir şekilde uygulandığında bir alışkanlığa dönüşür ve bu alışkanlık da sizi büyük başarılara taşır. Okul hayatında bir bilgiyi olduğu gibi ezberlemek, o bilgiyi özümsemenin önündeki en büyük engeldir.
Yalnızca ezberlediğiniz bilgi, bir süre sonra hafızanızdan silinir ve bu da eğitim kalitenizi düşürür. Kritik düşünme yöntemiyle öğrendiğiniz bilgiler ise nedenleri, sonuçları ve detaylarıyla zihninize yerleşir ve işlevsel bir bilgi olarak ömür boyunca hatırlanabilir.
Bilgileri kalıcı ve işlevsel bir şekilde öğrenebilmek için uygulayabileceğiniz en önemli yöntem, ezberden kaçınmaya çalışmak ve tüm bilgileri derinlemesine bir şekilde anlamak için çaba sarf etmektir.
Örneğin tarih derslerinde savaşların tarihlerini, nedenlerini ve sonuçlarını madde madde ezberlemek yerine dönemin koşullarını araştırabilir, devletlerin politikalarını inceleyebilirsiniz. Savaşlara giden yolların hangi politik ve sosyolojik aşamalardan geçtiğini analiz edebilir ve bilgilerinizi kalıcı bir hâle getirebilirsiniz.
Psikolog ve akademisyen Doğan Cüceloğlu’na göre kritik düşünceyi geliştirmenize yardımcı olacak en önemli stratejilerden biri, başkalarının aynı konudaki düşünce süreçlerini incelemektir. Her bilgi; araştırma, inceleme, yorumlama ve sentezleme süreçleri sonrasında elde edilir. Başkalarının bu süreçleri nasıl deneyimlediğini gözlemleyerek kritik düşünce konusunda geniş bir bakış açısına ulaşabilirsiniz.
Kritik düşüncenin geliştirilmesinde sorgulamanın önemi çok büyüktür. Karşılaştıkları durumların ve bilgilerin nedenini sorgulamayı alışkanlık hâline getiren bireyler, olayların analitik süreçlerini daha iyi analiz edebilir ve kendi bakış açılarını geliştirerek kritik düşünme yeteneği kazanabilir. Sorgulama, aynı zamanda yeni bilgi sentezleri oluşturmaya da fayda sağlayan bir alışkanlıktır.
Kritik Düşünme ve Problem Çözme İlişkisi
Eleştirel düşünme hem eğitimde hem de hayatta karşılaşılan problemleri çözme konusunda çok önemli bir destektir. Hiçbir sorun, tek taraflı ve tek boyutlu değildir. Baktığınız nokta, sorunun çözümünü içermeyebilir. Bu sebeple sorunları etkili bir şekilde çözebilmek için konulara farklı açılardan bakmak gerekir. Kritik düşünme, bu gereksinimi karşılar ve problemleri çözmenizi kolaylaştırır.
Kritik düşünmenin problem çözme üzerindeki bir diğer faydası da empati yeteneğini geliştirmesidir. Pek çok sosyal sorun, empati eksikliği nedeniyle krize dönüşür. Sorunların içindeki farklı tarafların bakış açılarından bakabilen kişiler, kritik düşünme yetenekleri sayesinde ortadaki sorunu ilgilendirdiği herkesin faydasına olacak şekilde çözüme kavuşturabilir.
Eğitimde sahip olunması gereken beceriler arasında yer alan eleştirel düşünme, aynı zamanda bireysel sorunların çözümü için de son derece önemlidir. Kritik düşünmenin en önemli adımlarından biri, kişinin kendi düşünce süreçlerini takip edebilmektir. Kendi düşünce süreçlerini analiz edebilen kişi, hata yaptığı noktayı tespit ederek kişisel sorunlarına da etkili çözümler getirebilir.
