Kayaç Nedir? Nasıl Oluşur?

İçindekiler

Kayaçlar Nasıl Oluşur?

Bir ya da birden fazla mineralin bir araya gelmesiyle oluşan doğal kütleler kayaç olarak adlandırılır. Dünya’nın yaşı yaklaşık 4.6 milyar yıldır. Tespit edilen en eski kayacın yaşı ise yaklaşık 4 milyar yıl olarak hesaplanmıştır (2). Oldukça kızgın bir gaz kütlesi halindeki Dünya’nın dış yüzeyi aşama aşama soğumuş ve katılaşmıştır. Bu süreçte yer kabuğu oluşmuştur. İlk kayaçların oluşumu da bu evreye denk gelir (3). Dünya’nın iç yapısına dair özellikler kayaç döngüsü ve kayaç oluşumu üzerinde önemli rol oynar. Bu nedenle farklı yapısal özelliklere sahip kayaçlarla karşılaşmak mümkündür (4). Peki, kayaçlar neden oluşmuştur? Kayaç sert bir kütledir. Bu kütleler bulundukları ortamlardaki mineral ve taş parçacıklarının yoğunlaşması sonucunda meydana gelir (5).

Kayaçlar Neden Farklılık Gösterir?

“Kayaçların yapısında neler bulunur?” sorusunun cevabını merak ediyorsan, her kayacın farklı mineral komplekslerinden oluştuğunu bilmen gerekir. Peki, kayaçlar neyden oluşur? Kayaçların yapısında pek çok bileşen bulunabileceği gibi sadece tek bir mineral de fazla miktarda birikip yoğunlaşarak kayaç oluşturabilir. Kayaçlar oluşumları sırasında bulundukları doğal ortam hakkında ipuçları verirler. Yer kabuğunun gelişim izlerini kayaçların oluşum evrelerini inceleyerek takip etmek mümkündür. Kayaçların farklılık gösterme nedeni ise her kayacı oluşturan kimyasal bileşenlerin ve mineral yapıların farklı olmasıdır. Bu bileşenler aynı zamanda farklı dokulara sahiptir. Kayaçların farklılık göstermesinde oluşum evreleri de önemli rol oynar. Örneğin yüzey kayaçları ile magmatik kayaçların birbirinden farklı içerik ve özelliklere sahip olması oluşum ortamlarıyla yakından ilişkilidir. Bu nedenle kayaçlar tortul (sedimenter), başkalaşım ve magmatik gibi isimlerle sınıflandırılırlar (6). Yeryüzünde en sık görülen kayaç türü olan tortul kayaçlar tortul kütlelerin birikmesiyle oluşur. Başkalaşım kayaçları ise tortul kayaçların basınç ve ısı gibi etkenlerle değişime uğramış versiyonudur. Bu kayaçlar, magmatik olarak da adlandırılır (6).

Kayaçlar Nasıl Parçalanır?

Bitki kökleri kayaçlardaki çatlakları genişleterek bu doğal yapıların parçalanmasına neden olabilir. Ayrıca yağmur suları da kayaçların yumuşak kısımların ufalanmasına yol açabilir. Peki, kayaçlar nasıl toprağa dönüşür ve kayaçların parçalanmasıyla ne oluşur? Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farklarından etkilenen kayaçlar deformasyona uğrayarak çakıl, kaya, toprak ve kuma dönüşebilir. Rüzgar da kayaçlar üzerinde aşındırıcı etkiye sahiptir. Kayaçların parçalanmasının sonucunda yeryüzü şekillerinde bazı değişiklikler görülür. “Toprakların farklı renklerde olmasının sebebi nedir?” diye merak ediyorsan mineral içeriklerinin buna neden olduğunu bilmen gerekir. Kayaçların mineral içerikleri farklı olduğu için ufalanma sonucunda çeşitli renklerde topraklar görülür. Tarım, kayaçların en yoğun kullanım alanı olarak karşımıza çıkar. Verimli topraklar oluşturan doğal kayaçlar sayesinde tarımsal üretim ve çeşitlilik zenginlik kazanır.

Kayaçlar hakkında bilgi edinmek, hem coğrafya derslerinde başarılı olmana yardımcı olabilir hem de yeryüzünün oluşumuna dair aklındaki soru işaretlerine cevaplar bulabilirsin.

Kaynaklar:

https://www.nsf.gov/news (1)

https://cimss.ssec.wisc.edu (2)

https://www.britannica.com/science (3)

https://www.forbes.com/sites/trevornace (4)

https://www.amnh.org/exhibitions/permanent. (5)