En sık kullanılan anlatım biçimleri arasında yer alan betimleme, bir nesneyi, yeri veya kişiyi göz önünde canlandırmaya imkan tanıyan, sözcüklerle resim yapma sanatıdır.
Betimleme nedir? Betimleme özellikleri nelerdir? Betimleyeci anlatımın türleri nelerdir? Betimlemeyle ilgili bu sorunların cevaplarına ve detaylı bilgiye yazımızdan ulaşabilirsiniz.
İçindekiler
Betimleme Nedir?
Bir varlığı, kişiyi ve bunların özelliklerini okuyucunun gözü önünde canlandıracak ve onda istenilen izlenimleri uyandıracak biçimde anlatmaya betimleme denir. (1) Betimleme nedir sorusu, en öz tanımla ifade edilecek olursa kelimelerle resim yapma işidir. Betimleme roman, hikaye gibi anlatım türlerini destekleyen, anlatılanlara canlılık kazandıran bir anlatım biçimidir. (1) Okunanın akılda canlanmasını sağlamak için yapılan betimlemede; dokunma, koklama, tatma, işitme ve görme duyularına yönelik bir anlatım vardır. Herhangi bir olayın, çevrenin, nesnenin ya da varlığın duyu organlarımız üzerinde bıraktığı intibalar belirli bir plan dahilinde okura aktarılır. Gözlemin esas olduğu betimlemede, bilgiler sade, açık ve anlaşılır bir dille okuyucuya anlatılır.
TDK’deki açıklamasıyla betimleme; bir şeyi yazı veya söz ile tasvir etme, anlatma, göz önünde canlandırma ya da tasarlama demektir. Betimlemede yazar genellikle, bir manzaranın ya da varlığın kendine has özelliklerine vurgu yapar. Betimlemenin temel amacı, dinleyicilerin veya okuyucuların hikayenin içine girmesini sağlamaktır. Masal, hikaye, şiir ve öykü gibi çeşitli anlatım türlerinde sıklıkla betimleme yapılır. Betimleyici anlatım nedir, sorusu ise betimleme üzerinden yanıtlanabilir. Betimlemeden faydalanılarak yapılan anlatım biçimine ‘betimleyici anlatım’ adı verilir. Bu anlatım şeklinde sıfatlar oldukça sık kullanılır.
Betimleyici Anlatım Özellikleri
Özellikle biyografi ve gezi yazısı gibi türlerde tanıtım amaçlı kullanılan betimleme; roman, hikaye gibi türlerde ise sanatsal amaçlarla kullanılır.
- Betimleme bir yer, kişi, nesne ya da varlıkla ilgili olabilir.
- Varlıklar ve nesneler, ayırt edici özellikleri ve dikkat çekici yönleriyle anlatılır.
- Betimleyici anlatım, görselliğin ön plana çıktığı bir anlatım biçimidir.
- Öyküleyici anlatım ile birlikte kullanılan betimleyici anlatım, daha çok hikaye, roman, masal, biyografi, gezi yazısı, tiyatro gibi türlerde kullanılır.
- Tasvir yapılırken sıfatlardan ve söz sanatlarından yararlanılabilir.
- Betimleyici anlatımda dil ağırlıklı olarak sanatsal işlevde kullanılır.
- Betimleyici anlatım amacına göre; açıklayıcı, sanatsal (izlenimsel), fiziksel ve ruhsal olmak üzere dört türe ayrılır.
Betimleyici Anlatım Türleri
Açıklayıcı Betimleme
Açıklayıcı betimleme nedir, sorusu kısaca bir varlığı veya yeri okura tanıtmak amacıyla kullanılan bir betimleme türü olarak yanıtlanabilir. Açıklayıcı betimlemede amaç, okuru o varlık veya yer hakkında bilgilendirmek ve onları gözünde canlandırmasını sağlamaktır. Bunun için kullanılan açıklayıcı betimlemede nesnel bir tutum sergilenir. Genel ayrıntılar üzerinde durularak anlatılan nesne ya da varlık fotoğrafsal bir gerçeklikle okuyucuya aktarılır. Açıklayıcı betimleme daha çok otobiyografi, biyografi, anı, gezi yazısı, günlük gibi kişisel yaşamı konu alan ve öğretici niteliği olan yazılarda kullanılır. Yazarın amacı sanat yapmak değil, bir yer, konu ya da nesne hakkında bilgi vermektir.
Açıklayıcı Betimlemenin Özellikleri
- Bilgi vermek, tanıtım yapmak amacıyla yazılır.
- Yazar betimlenecek varlığa, nesneye ya da konuya ilişkin kişisel görüşlerini katmaz.
- Genel ayrıntılar üzerinde durulur ve ayrıntılar tarafsız bir şekilde verilir.
- Amaç, bir konu hakkında bilgi vermektir.
Açıklayıcı betimleme örneği:
Adapazarı’nın merkezindeki tüm caddeler, hükümet konağının bulunduğu meydana çıkar. Hükümet konağının tam karşısında uzun minareleri ile bir cami yer alır. Caminin bitişiğindeki sokakta ise semt pazarı bulunur.
Sanatsal Betimleme
İzlenimsel betimleme olarak da bilinen sanatsal betimleme gözlemlenen varlıkların ya da nesnelerin kişinin iç dünyasında meydana getirdiği etkilerle birlikte yansıtılmasıdır. Sanatsal kaygı ve düşüncelerin ön planda olduğu betimleme türünde amaç, okura estetik bir zevk yaşatmaktır. Sanatsal betimlemede söz sanatlarından faydalanılır. Roman ve hikaye gibi türlerde sanatsal amaçlar için kullanılan betimleme türünde, görselliğin yanı sıra sezgi ve izlenim ağır basar. Bazen gezi yazılarında da kullanılan sanatsal (izlenimsel) betimlemede özel ayrıntılar üzerinde durulur. Yazar düşsel öğelere, mecazlara, yinelemelere ve benzetmelere başvurur.
Sanatsal (İzlenimsel) Betimlemenin Özellikleri
- Okura izlenim kazandırmak amaçlanır.
- İzlenimsel betimlemede amaç, sanat yapmaktır.
- Özel ayrıntılar üzerinde durulur ve ayrıntılar öznel olarak verilir.
- Yazar betimlenecek nesneye, konuya ya da varlığa ilişkin kişisel duygularını ve yorumlarını katar.
Sanatsal (izlenimsel) betimleme örneği:
Bahçenin tam ortasında babam elinde kazma ve ortanca kürek ile beni beklerdi. Bahçe işlerinin hemen bitmesini ve çardağa oturmayı isterdim. Bahçenin yanı başında konumlanan çardağa tepeden su sızar, yer yer ıslak olurdu. Çardak keyfi de kursağımda kalırdı.
Fiziksel Betimleme
Fiziksel betimleme, insanı konu alan betimleme türüdür. Kişinin ağırlığı, boyu, vücut yapısı, saçları, göz rengi ve burun yapısı gibi fiziksel özelliklerin konuşma biçimiyle anlatıldığı betimlemelerdir. Fiziksel portre olarak da isimlendiren fiziksel betimlemede amaç, dış görünüşü tasvir edilen kişiyi kelimelerle okurun gözünde canlandırmaktır. Bu betimleme türünde yazar, betimleme esnasında gözlemlerine duygu ve düşüncelerini de katabilir. (1) Özetle fiziksel betimlemede yazar, kişinin belirgin özelliklerini ve dikkat çekici yönlerini ön plana çıkarır.
Fiziksel betimleme örneği:
Orhan Veli; yüksek alınlı, pembe çehreli, sivri çeneli, geniş omuzlu ve yuvarlak başlı bir insandı.
Ruhsal Betimleme
Ruhsal betimleme, insanın karakter özelliklerini ve iç dünyasını anlatan bir betimleme türüdür. Daha çok kişinin karakteri ve ruhsal durumu tasvir edilir. Ruhsal portre olarak da isimlendirilir. Görsellikten çok sezginin ağır bastığı bu betimlemede kişinin alışkanlıkları, beğenileri, zevkleri, düşünceleri, duyguları, alışkanlıkları, kusurları ve tutkuları anlatılır. Ruhsal betimleme, yalnızca insana özgüdür.
Ruhsal betimleme örneği:
Büyükannemin aceleci bir yapısı vardı, bir işe başladı mı hemen bitirmek isterdi. İşini bitiremediği zaman öfkesi kıpkırmızı yüzünden belli olurdu. Aceleci oluşu belki de sorumluluk duygusunun bir sonucuydu.
Betimleme Paragrafı Örnekleri
Örnek 1:
Gözlerimin önünde uzanan eşsiz manzarayı seyrederken ürpertiden yavaş yavaş kurtuldum. Mevsim yaz, aylardan haziran sonlarıydı. Yamaçlar ve uçurumların dipleri, henüz hayvan izi bile görmemiş, el değmemiş çok kalın bir kar örtüsüyle kaplıydı. Mavi gök kubbe hafif bir kavisle, uçsuz bucaksız renkli bir cam fanus gibi tepemde yükseliyordu. Uçsuz bucaksız masmavi deniz, mavi gök kubbe ile kucaklaşıyordu.
Örnek 2:
Odanın havalandırılmadığı, içeri girince burnuma gelen keskin kokudan anlaşılıyordu. Sulanmayan limon çiçeği boynunu bükmüş, yere doğru bakıyordu. Adeta bir kurtarıcı bekler gibiydi. Duvarda güçlü bir ressamın fırçasından çıktığı her halinden belli bir tablo asılıydı. Tablo, üzerinde bulunan bir parmak kalınlığındaki toz ile bana bakıyordu.
Örnek 3:
İskelenin tam karşısındaki terastan denize bakarken gözüme bir hareketlilik ilişiyor. Kimi yolcular, vapur daha iskeleye tam yanaşmadan kaçarcasına aşağı atlıyor. İnen yolcuları dikkatle izliyorum. Birkaç dakika içinde boşalıyor vapur. Bu kez aynı telaş binen yolculara da yansıyor. Vapur çok geçmeden keskin bir düdük ile birlikte iskeleden ayrılıyor.
Kaynakça
Korkmaz, Ş., (Ed.), (2019), KPSS Genel Yetenek - Genel Kültür Özel Tek Kitap, 1. Basım, Akıllı Adam Yayınları, Ankara. (1)
Benzer İçerikler
