Adıl olarak da bilinen zamir konusu “Sözcük Türleri” başlığı altında yer alır. Dil bilgisinin yapı taşlarından olan zamirler hem günlük konuşmalarda sıklıkla kullandığımız hem de ilkokuldan üniversiteye kadar eğitim hayatının her aşamasında karşımıza çıkan bir kavramdır. Zamir konusunu tüm detaylarıyla anlayabilmek için öncelikle “Zamirler nedir?” sorusunun cevabına ulaşmış olmak gerekir.
Dilimizde önemli bir role sahip olan zamirler isim olmadıkları halde isim gibi kullanılabilen sözcüklerdir. Cümle içindeki kişi ya da varlık isimlerinin yerine kullanılabilirler ve bu isimlerin yerini alabilirler. Tek başlarına kullanıldıkları zaman herhangi bir ismi karşılamayan adılların anlam kazanabilmesi için cümlede daha önce adı geçen bir kavramın yerine kullanılması gerekir.
Örnek:
Arya’nın bugün kursta olması gerekirdi.
Onun bugün burada olması gerekirdi.
İlk örnekteki “Arya” ve “kurs” isimlerinin yerine ikinci cümlede “onun” ve” burada” zamirlerinin kullanıldığını görebilirsiniz.
Zamirler dilde büyük tasarruf yapılmasını sağlamalarıyla kilit bir öneme sahiptir. İnsan ya da varlık isimlerini cümle içinde sıklıkla tekrar ederek uzatmak yerine adıllar sayesinde cümleyi daha yalın bir forma sokmak mümkün olur. Bu konuyu örneklerle detaylandırarak daha anlaşılır hale getirebiliriz.
İçindekiler
Zamir Çeşitleri
Zamirler, özelliklerine ve yerini aldıkları varlıklara göre 2 farklı grupta incelenir. Sözcük durumundaki zamirler; şahıs, işaret, belgisiz ve soru zamirleri olarak sıralanır. Ek durumundaki zamirler ise iyelik ve ilgi zamirleri olarak isimlendirilir. Zamir çeşitleri ve örnekleri için yazının devamına göz atabilirsiniz.
Kişilik Zamiri Nedir?
İnsan isimlerinin yerine kullanılabilen zamir türlerine kişi zamirleri denir. Bir diğer adı şahıs zamirleri olan bu zamirler, ismin hâl eklerini alabilirler. Ayrıca tamlayan işlevini yerine getirerek isim tamlaması kurabilirler.
Örnek:
- Benim evim
- Onların durumu
Cümle içinde insan isimlerinin yerine kullanılan şahıs zamirleri için birkaç örnek verebiliriz.
Örnek:
- Onun telefonu bir süredir arama yapmıyor.
(Enis’in telefonu bir süredir arama yapmıyor.)
- Onları bu yaz Alaçatı’da gördüm.
(Seren ve Şahin’i bu yaz Alaçatı’da gördüm.)
- Onunla da konuştum ama ikiniz de farklı anlatıyorsunuz.
(Aslı’yla da konuştum ama ikiniz de farklı anlatıyorsunuz.)
İşaret Zamiri Nedir?
“Bu, bunlar, şu, şunlar, o, onlar, beriki, öteki, diğeri” gibi sözcükler işaret yoluyla bir ismin yerini tutuyor ise işaret zamiri olarak adlandırılırlar. Türkçe’de yakında olan varlıklar için bu, biraz uzakta olanlar için şu, daha uzakta olanlar için ise o işaret zamiri kullanılır.
Örnek:
- Bu bilgisayar şurada kalacak, diğeri ise yukarı çıkarılacak.
(Bu bilgisayar çalışma odasında kalacak, diğer bilgisayar yukarı çıkarılacak.)
- Onu güzelce katlayıp dolaba yerleştir.
(Pantolonu güzelce katlayıp dolaba yerleştir.)
- Şunu üzerimden alın!
(Böceği üzerimden alın!)
Not 1: “Bu bilgisayar” ikilemesindeki “bu” sözcüğü isimden önce geldiği ve bir ismi nitelediği için zamir değil işaret sıfatıdır.
Not 2: İşaret zamiri olan “o” ile kişi zamiri olan karıştırılmamalıdır. Cümleye bakarak bir insanın ya da varlığın yerine kullanılmasına göre hangi zamir türü olduğuna karar verilebilir.
- O, hafta sonu bütün görevlerini tamamladı. (Şahıs zamiri)
- O, bizim okulumuzun tahtasıdır. (Tahtanın yerini tuttuğu için işaret zamiri)
Belgisiz Zamir Nedir?
Belgisiz zamirler birden fazla ismin yerini alabilen sözcüklerdir. Bu zamirlerin hangi ismin yerini aldığı tam olarak belli değildir. Belgisiz zamirlerin çoğu belgisiz sıfatlara 3. şahıs ekleri getirilerek yapılır. Bununla birlikte belgisiz sıfatlarla ilgisi olmayan zamirler de vardır. En sık karşılaşılan belgisiz zamirler; hiçbiri, biri, kimse, birkaçı, kimisi, hepsi, başkası, pek çoğu, her biri, pek azı, kimi, herkes, bir kısmı, bazısı, bütünü, bazıları, tamamı ve tümü şeklinde sıralanabilir.
Örnek:
- Birkaçı bahçede ip atlıyordu.
(Birkaç öğrenci bahçede ip atlıyordu.)
- Bu şirkette pek azı hak ettiğini alır.
(Bu şirkette pek az çalışan hak ettiğini alır.)
- Bütününü görmeden yorum yapamam.
(Bütün resmi görmeden yorum yapamam.)
Not 1: Belgisiz zamir grubunda yer alan sözcükler bir isim tamlamasında tamlayan ya da tamlanan olarak kullanılabilir.
Örnek:
- Herkesin iyiliği için bunu yapması gerekiyor. (Herkes- tamlayan)
- Mahkumlardan birkaçı firar etmiş. (Birkaçı- tamlanan)
Not 2: İşaret zamirleriyle birlikte şahıs zamirleri ikileme oluşturacak şekilde bir arada kullanıldığında belgisiz zamir olurlar.
Örnek:
- Onun bunun lafına güvenip de yola çıkma.
- Seni beni takar mı o arsız.
Not 3: “Şey” sözcüğü varlık isimlerini ya da diğer zamirleri belli belirsiz karşıladığı için belgisiz zamir olarak değerlendirilir.
Örnek:
- Bugün öğretmene şey dedim.
Dönüşlülük Zamiri Nedir?
“Kendi” sözcüğü dönüşlülük zamiridir. Yüklemde belirtilen eylemin özne tarafından yapıldığını bildirir ve kişi zamirleriyle kullanıldığı zaman pekiştirme işlevi üstlenir. Bu zamirin dönüşlülük olarak isimlendirilmesinin nedeni; yapılan eylemin yapan kişiye tekrar dönüyor olmasıdır.
Örnek:
- Kaymakam Bey, kendisi talimat vermiş.
- Bu evi ben kendim çalışarak aldım. (Pekiştirme)
Not: Kendi sözcüğü “kendiliğinden” şeklinde kullanıldığında zarf olur.
Örnek:
- Işık kendiliğinden sönmüş.
Soru Zamiri Nedir?
İsimlerin yerini soru yoluyla alan sözcüklere soru zamirleri denir. Soru zamirlerinin birçoğu temel olarak “kim” ve “ne” sözcüklerinden türetilmiştir.
Örnek:
- Gittiğin yerlerden bize ne getirdin?
- Bunları ona kim anlatmış?
Soru zamirleri cümleye soru anlamı katmasına rağmen bazı durumlarda cümle soru formunda olmayabilir.
Örnek:
- Kimin yaptığını bilemem.
- Hangisini istediğini anlamıyorum.
Sıfat görevinde bulunan “hangi” ve “kaç” sözcükleri iyelik eki alarak soru zamirine dönüşür.
Örnek:
- Hangisi bizimle gelecek?
- Ödevlerin kaçı yapıldı?
Not: “Neden” sözcüğü “Niçin” anlamına gelecek şekilde kullanıldığında zarf olur. Bununla birlikte bir şeyin neyden yapılmış olduğu anlamı var ise zamir olur.
Örnek:
- Neden bu kadar çok konuşuyorsun? (Zarf)
- Bu çerçeve neden yapılmış? (Tahtadan- zamir)
İyelik Zamiri Nedir?
İlgi zamiri, isim ya da zamirlere gelen “-ın/- in” ekinin ardından kullanılan “-ki” ekidir. “Ek halinde zamir nedir?” sorusunun cevabı olan bu sözcük eklendiği kelimeye bitişik yazılır. İsim tamlamasında tamlanan yerine geçer.
Örnek:
- Bahar’ın iş yeri evine yakın, benimki uzaktı.
- Bizimki bugün yine gergin görünüyordu.
- Benimki bozuldu, senin telefonunu kullanabilir miyim?
Not: İlgi zamiri olan “-ki” ile sıfat yapan ve bağlaç olan “-ki” nin karıştırılmaması gerekir.
Örnek:
- Bu yılki sınav zor olacak gibi görünüyor. (Sıfat yapan -ki)
- Aracın yoksa benimkini alabilirsin. (Zamir)
- O kadar gergin ki yaklaşmaya korktum. (Bağlaç)
İlgi Zamiri Nedir?
Aitlik zamiri olarak da bilinen iyelik zamirleri ek halindedir. İsimlere eklenen iyelik zamirleri eklendiği ismin kime ya da neye ait olduğunu bildirir. İyelik zamirlerinin eklendiği sözcükler isim tamlamalarında tamlanan olarak kullanılır.
Örnek:
- Bilgisayarım kırılmış. (1. tekil şahıs iyelik eki)
- Geçen yaz evlerine konuk oldum. (3. çoğul şahıs iyelik eki)
Not: 3.tekil şahıs iyelik ekleri; “ı, i, u, ü”. Bu eklerin belirtme hal eki olanlarla karıştırılmaması gerekir. Bunun için ek alan kelime başına “onun, onların” sözcüklerinden uygun olan getirilerek cümlenin anlamında herhangi bir bozulma olup olmadığına bakılmalıdır. Bozulma var ise o ek hal ekidir ancak cümle yapısında herhangi bir bozulma olmuyorsa iyelik zamiridir.
Örnek:
- Telefonu benim telefonumdan yeniydi. (Onun telefonu- iyelik zamiri)
- Telefonu suya düşürdü. (Bu cümlede telefonu kelimesinin başına onun getirildiğinde anlam bozulduğu için hal ekidir.)
Zamir konusuyla ilgili sınavlarda pek çok soru sorulur. Bu önemli konuyla ilgili soruları doğru cevaplamak için daha önceki sınavlarda çıkan örnek soruları çözerek pratik yapabilirsiniz.
