Soğuk havaların yüzünü göstermeye başlamasıyla tüm canlılarda olduğu gibi hayvanların da yaşam koşullarında değişimler meydana gelir. Bunlardan biri de çocukluğunuzdan beri duyduğunuz ancak belki de nedenini hala tam olarak bilmediğiniz kış uykusu gerçeğidir.
Bazı hayvanların, gecelerin uzadığı ve sıcaklıkların düşmeye başladığı günlerde kış uykusu için bir ine sığınması geçici bir rahatlık sağlama isteğinden çok daha fazlasıdır. Bazı hayvanların hayatta kalmaları için gerekli olan bu adaptasyon süreci hakkında detaylı bilgiye yazımızın devamından ulaşabilirsiniz.
İçindekiler
Kış Uykusu Nedir?
Hibernasyon olarak da bilinen kış uykusu, bazı hayvanların olumsuz hava koşullarına ve besin eksikliğine karşı direnç gösterebilmeleri için enerji tasarrufu yapmalarının etkili bir yoludur. (1) Kimi hayvanlar kış uykusunu daha az hareket ederek geçirirken kimileri de derin bir uykuya dalarak bahara kadar uyanmaz. Kış uykusu sırasında vücut ısısının düşmesi, kalp atışı ve nefes almanın yavaşlaması gibi fizyolojik değişimler yaşayan bu hayvanlar fazla enerji harcamamış olur. (2)
Kış uykusuna yatacak olan hayvanlar öncesinde fazladan yemek yiyerek bunu vücut yağı olarak depolarlar. Kahverengi yağ olarak bilinen ve normal yağdan farklı olan bu yağ; hayvanın beyni, kalbi ve akciğeri yakınlarında yamalar oluşturur. Hayvanların kış uykusundan uyanma zamanı geldiğinde hızlı bir enerji patlaması göndererek hayati işleve sahip organların ısınmasını sağlar. (2) Böylece uzun süredir uyuyan hayvanların yeni sürece kolay bir şekilde uyum sağlamaları mümkün olabilir.
Vücut ısısının çok düştüğü anlarda kış uykusundaki hayvanlardan bazıları hafif uyanabilir ve biraz titreyerek kendilerini ısıtıp yeniden uykuya dalarlar. Bazıları tuvalet ihtiyacını gidermek ya da yiyecek yemek için kısa süreli uyanırken bazıları da süreci hiç uyanmadan geçirir.
Hayvanlar Neden Kış Uykusuna Yatarlar?
Hayvanların kış uykusuna yatma nedenleri, tamamen yaşamsal faaliyetlerine sağlıklı bir şekilde devam edebilmeleriyle alakalıdır. Kış uykusuna genellikle vücut sıcaklıkları ortam sıcaklığına paralel olarak değişen sıcakkanlı hayvanların yattığı görülür. (3) Bu hayvanların enerji elde edebilmeleri için vücutlarında depoladıkları yağları yakmaları gerekir. Vücut sıcaklıklarını dengelemeleri ortaya çıkan bu enerjiyle mümkün olur. Hava koşullarının sertleşmesiyle birlikte besin kaynakları azalmaya başlar. Dolayısıyla mevcut besin kaynakları bu hayvanların vücut sıcaklıklarını dengede tutabilmeleri için yeterli gelmez. Kış mevsiminde yeteri kadar besin kaynağına ulaşamayan bu hayvanlar enerjilerini muhafaza edebilmek ve hayatta kalabilmek için süreci kış uykusunda geçirir.
Kış Uykusuna Yatan Hayvanlar
Memeliler ve sürüngenlerden, amfibiler ve bazı böceklere kadar pek çok farklı hayvan türü kış uykusuna yatar. Kış uykusuna yatan canlılar ve bu süreçte yaşadıkları değişimler hakkında bilgi edinmek için yazıya göz atmaya devam edebilirsiniz.
Ayılar
Ayılar kış uykusuna yatan hayvanlar arasında en bilinendir ancak bunu yalnızca soğuk iklimde yaşayan ayı türleri yapar. Güneydoğu Asya gibi daha sıcak bölgelerde yaşayan ayıların yıl boyunca yeteri kadar besin kaynağına ulaşmaları mümkündür. (2) Bu nedenle kış uykusuna yatmalarına gerek kalmaz.
Ayıların kış uykusuna yatma süresi türleri, yaşadıkları bölgenin sıcaklığı ve yiyecek bulma imkanlarına göre değişiklik gösterir. Ayıların kış uykusu 3 ile 7 ay arasında değişir. Uykuya yatmadan önce yaklaşık 14 kilo alan bu hayvanlar, uyku sırasında beden ağırlıklarının dörtte birini kaybederler. (4)
Sümüklü Böcekler
Kış uykusuna yatan hayvanlardan bir diğeri de sümüklüböceklerdir. Uyku zamanı geldiğinde kabuklarının içine çekilen bu hayvanlar, kabuğun kapısını katı ve sümüksü bir dokuyla kapatarak kendilerini korumaya alırlar. Aynı zamanda içeride yeteri kadar nemli bir ortam oluşması sağlanır. Yağışın çok az düştüğü bölgelerde yaşayan sümüklü böceklerin kabuklarından hiç çıkmadan 3 yıl kadar uyudukları bilinir. (4)
Sincaplar
Pek çok kişi tarafından sincapların kış uykusuna yattığı düşünülür. Öte yandan sincapların vücutlarına tüm kış yemek yemeden hayatta kalabilecek kadar yağ depolamaları mümkün değildir. (2) Bu nedenle vücut sıcaklıkları kritik bir seviyeye düştüğünde sincapların iç kontrol mekanizması devreye girer ve uyanmalarını sağlar. Sonbahar aylarında sakladıkları yiyecekleri tüketerek bu süreçte yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilirler.
Arılar
Bazı böcek türleri gibi arılar da kış uykusuna yatar. Bal arıları, kovanlarının içinde kraliçe arıyı ortalarına alırlar ve birbirlerine yakın durarak sıcaklığı korurlar. (2) Zorda kaldıkları durumlarda petekteki balı yiyerek hayatta kalmaya çalışırlar. Oyuk açmalarıyla bilinen bombus arıları ise kışı yere açtıkları bir tünelin içerisinde geçirirler. (2)
Yarasalar
Kış uykusuna yatan 3 memeliden biri yarasalardır. Her yıl ekim ve kasımda uyumaya başlayarak bir sonraki yılın nisan veya mayıs ayına kadar uyumaya devam ederler. (2) Yarasalar mağaraların tavanlarında baş aşağı pozisyon alırlar ve kendilerine kanatlarından bir koza örerler. Kış dönemini yiyeceksiz geçirebilecek metabolizmaya sahip olan yarasaların su içmek için ara ara uyanmaları gerekir. (4)
Kirpiler
Kirpiler kış uykusunda yatan memeli hayvanlardan bir diğeridir. Yaz uykularında 35 derece olan vücut sıcaklıklarında yalnızca birkaç derece düşüş görülür. Kış mevsiminde ise bu sıcaklık dış ortam düzeyine kadar düşebilir. (5) Dolayısıyla sıcaklık 4 derecenin altına indiğinde kirpiler kış uykusuna geçer.
Yukarıda sıralanan hayvanların yanı sıra fare, böcek, timsah gibi hayvanlar da türlerine bağlı olarak kış uykusuna yatabilir.
Sık Sorulan Sorular
Kış uykusu ne kadar sürer?
Kış uykusunun süresi hayvanların türüne göre değişiklik gösterebilir. Kertenkele, kirpi gibi pek çok hayvan nisan ayının gelmesiyle birlikte kış uykusundan uyanmaya başlar.
Yılanlar kış uykusuna yatar mı?
Bazı yılan türleri tek başına bazıları ise toplu halde kış uykusuna yatar. Bazen yılanlar sıcaklıklarını daha uzun süre muhafaza edebilmek için sürüler halinde birbirlerine dolanarak bu süreci geçirirler.
Kaplumbağalar kış uykusuna yatar mı?
Kaplumbağaların kış uykusuna yatması yaşadıkları bölgeye göre değişir. Kış mevsimi yaşanan yerlerde kaplumbağalar kış uykusuna yatarken sıcak havanın hâkim olduğu yerlerdeki kurbağalar kış uykusuna yatmayan hayvanlar arasındadır. İklim ve kaplumbağanın cinsi kış uykusu açısından belirleyici olur.
Hayvanlar kış uykusundan uyandırılırsa ne olur?
Canlıların türünün devamlılığı için kış uykusu önemlidir. Kış uykusuna yatan hayvanlar bir sonraki mevsime daha sağlıklı devam edebilmek için kış uykusunu tercih eder. Dolayısıyla bu doğal sürece dışarıdan müdahale edildiğinde hayvanların fizyolojik sorunlar yaşama ihtimali artırılır.
Kaynaklar
https://bilimgenc.tubitak.gov.tr (3)
https://kumbaradergisi.com (4)
https://www.discoverwildlife.com (5)
