Haritalar, binlerce yıldır insanlar tarafından üzerinde yaşadıkları dünyayı anlamak, anlamdırmak ve tanımak için kullanılan coğrafi araçlardır. Tarihin farklı dönemlerinde birçok farklı aşamadan geçmiş ve sıkça gelişim göstermişlerdir. Coğrafi keşiflerle harita kullanımının önemi artmış, böylelikle çoğaltılmaya ve yaygınlaşmaya başlamışlardır. Bu keşifler, haritaların içeriklerini de etkilemiş, geniş çaplı ve detaylı haritalar yaygınlaşmıştır.
Günümüzde haritalar dijitalleşerek oldukça kolay ulaşılır bir hal almıştır. Herkesin yolculuklarda kullandığı günlük pratikleri arasına girmiştir.
Haritaların birden fazla çeşidi vardır. En yaygın kullanılan harita tipi siyasi haritalardır. Siyasi haritalar ülkeler, bölgeler ve yerel idari birimlerin sınırlarının çizildiği haritalar olarak tanımlanabilir. Siyasi haritalar ve dünya siyasi haritası konusunda detaylı bilgi edinmek için içeriğin devamına göz atabilirsiniz.
İçindekiler
Haritalar Ne Zaman Ortaya Çıktı?
Harita yapımı binlerce yıldır süren bir uğraştır. Haritanın ortaya çıkış tarihi kesin olarak bilinmese de haritaların izini mağara resimlerine kadar sürmek mümkündür. Bu haritalar günümüzdeki haritalardan farklı, daha küçük çaplı ve daha az detaylı çizimlerdir.
Günümüzde haritalar belirli ölçeklere göre küçültülerek çizilmektedir. Teknoloji geliştikçe bu ölçekler ve çizim teknikleri de gelişmekte, hatasız hale gelmektedir. Örneğin, uydu teknolojisinin gelişmesi dünyanın uzaydan görünüşünü mümkün kıldığı için hata payı sıfıra indirilmiş haritaların çizilmesine olanak tanımaktadır. Harita çizimine “kartografya” adı verilmektedir. (1)
Harita tipleri geçmişte ayrım göstermeseler de günümüzde keskin biçimde ayrılırlar. Bunun haritaların ve haritacılığın gelişimiyle doğrudan ilgisi bulunmaktadır. Gelişmiş harita türleri modern dönemde kategorileşmiştir. Bununla birlikte antik çağdan bu yana en fazla kullanılan harita biçiminin siyasi haritalar olduğunu söylemek mümkündür. Ülkelerin sınırları ve doğal coğrafi sınırların yer verildiği eski haritalar siyasi haritaların ilk örnekleri arasındadır.
En Eski Harita Örnekleri
Haritaların tarihinin çok eskiye dayandığına dair birçok kanıt mevcuttur. Bununla birlikte bilinen en eski harita örnekleri, ortaya çıktıkları çağa göre etkileyici özellikler taşımaktadır. Peki en eski haritalar ne zaman ortaya çıkmışlardır ve örnekleri nelerdir? İşte cevabı:
Çatalhöyük Kent Planı
Çatalhöyük Kent Planı dünyanın bilinen en eski haritasıdır. Bu harita, yerleşimin planını gösterir ve hem dünyanın bilinen ilk haritası hem de ilk siyasi haritası sayılabilir. Çatalhöyük’ün idari sınırları bu haritada çizilmiştir. Harita milattan önce 6200 yılına tarihlendirilir. Bugün Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde görülebilir.
Babil Dünya Haritası
Babil Dünya Haritası bilinen en eski haritalardan biridir. Milattan önce 600 yılı civarında çizildiği tahmin edilmektedir. Bu harita dünyayı etrafı “su” ile çevrili düz bir disk olarak tasvir eder. Oldukça küçük boyutludur. Babil’in dışındaki birçok yer “bilinmeyen topraklar” olarak not edilmiştir. Bu açıdan harita bir dünya siyası haritası olarak ele alınabilir. Çünkü Babil’in idari sınırlarını belirler.
Batlamyus Haritası
Batlamyus ismiyle bilinen Yunan bilim insanı ve coğrafyacı, antik çağda coğrafya üzerine yaptığı çalışmalar ile tanınır. Dünyanın ilk coğrafya kitabını yazmıştır. Batlamyus matematik ve geometriden faydalanarak hazırladığı harita ile oldukça dikkat çekici bir örneğe imza atmıştır. Haritasının genişliği bugün bile oldukça çekicidir. Okyanuslara ve kıtalara yer vermiştir.
Tabula Peutingeriana
Bu harita Roma İmaparatorluğu’nun yaptığı yollar için hazırlanmış bir rehberdir. Oldukça önemli bir işlevi olan harita Avrupa’dan Doğu Asya’ya kadar uzanır. Haritadaki tüm yollar Roma’ya çıkar, Roma yol ağları ve sistemleri işlenir. 7 metre uzunluğa sahiptir ve bu özelliğiyle oldukça dikkat çeker.
Waldseemüller Haritası
Waldseemüller Alman bir haritacıdır. 1500’lerin başlarında çizdiği haritasında Amerika kıtasına yer vermiştir. Harita bu özelliğiyle oldukça önemli olsa da çok da bilinen bir eser değildir. (2)
Tarihi haritaların birçok örneği bulunsa da aralarında en önemli örneklerden bazılarının yukarıdakiler olduğunu söylemek mümkündür.
Harita Türleri Nelerdir?
Günümüzde haritaların birden fazla çeşidi mevcuttur. Birçok farklı çalışma alanı ve amaç için harita üretilmesi mümkündür. Peki günümüzde hangi harita çeşitleri kullanılmaktadır?
- Topoğrafya Haritaları
- İzohips Haritası
- Coğrafya Haritaları
- Hava Uçuş Haritaları
- Siyasi Haritalar
- Fiziki Haritalar
- Atlas Haritaları
- Şehir Haritaları
- Turist Haritaları
- Deniz Haritaları
- Jeoloji Haritaları
- Duvar Haritaları
- Morfoloji Haritaları
Bu çeşitler çoğaltılabilir ve özelleştirilebilir. Bu içerikte siyasi haritalara dair detaylı bilgilere yer vereceğiz.
Siyasi Harita Nedir?
Siyasi haritaların, bir diğer ismi referans haritalarıdır. Siyasi haritalar da tıpkı diğer haritalar gibi dünyamızın birer referansı yani yansımasıdır. Siyasi haritaların diğer harita türlerinden farkı oldukça spesifik bir şekilde sınırları göstermesidir. Bir ülkenin siyasi haritası ülkedeki bölgelerin ve şehirlerin idari sınırlarını gösterir. Dünya siyasi haritası ise kıtaların ve ülkelerin siyasi sınırlarını göstermektedir.
Siyasi haritalarda coğrafi özelliklere yer verilmez. Yine de bazı büyük akarsular, nehirler ve tabii ki denizler bu haritalarda da görülebilir. Örneğin, dünya siyasi haritasında da denizler ve okyanuslar yer almaktadır. Bazı durumlarda bu coğrafi yapılar ülke ve bölge sınırlarını tayin ettikleri için siyasi haritalarda da yer bulmaları oldukça doğaldır.
Siyasi haritalar, insanların dünya coğrafyasını daha iyi kavramasına yardımcı olur. Okullarda ve eğitim kurumlarında siyasi haritalar öğrencilerin ilk olarak kullandığı ve ilk tanıştığı harita tipleri arasında yer alır ve dünya üzerinde en yaygın kullanılan harita tipleridir. Anlaması detaylı bilgi gerektirmediğinden siyasi haritalar oldukça kolay okunabilir.
Siyasi haritalari, kağıt üzerine basılabileceği gibi dijital ortamda da yaygın olarak kullanılır. Genellikle kullanıcılar internet üzerinden “Türkiye Haritası” “Avrupa Haritası” ya da “Dünya Haritası” diye arama yaptığında buldukları sonuçlar siyasi harita biçiminde olur.
Siyasi haritalar tüm idari birimler için çıkartılabilir. Dünya siyasi haritası, kıta sınırlarını ve ülke sınırlarını belirtir. Ülkelerin siyasi haritaları bölge ve şehir sınırlarını barındırır. Şehirlerin siyasi haritaları ilçe ve yerel birimlerin sınırlarının haritalandırılmasıdır. Aynı şekilde ilçelerin de siyasi haritaları yapılabilir ve bu haritalar sokak, mahalle ve diğer küçük yönetim birimlerinin sınırlarını göstermektedirler.
Siyasi Harita ve Fiziki Harita Farkı Nedir?
Siyasi haritalar ve fiziki haritalar sıklıkla karıştırılabilmektedir. Bununla birlikte siyasi haritalar ve fiziki haritalar arasında oldukça önemli farklar bulunmaktadır. Siyasi haritalar kıta, ülke ve bölge sınırlarını gösterir ve bazı coğrafi bilgilere de yer verebilir. Siyasi haritalarda sınır oluşturabilecek ya da önemli ve büyük coğrafi yapılar bulunması normaldir. Örneğin, Türkiye ve Rusya arasında yer alan Karadeniz iki ülke arasında doğal bir sınır oluşturduğundan siyasi haritalarda da bulunur.
Diğer yandan ise fiziki haritalarda herhangi bir siyasi sınıra yer verilmez. Fiziki haritalar yalnızca dünya üzerinde bulunan doğal coğrafi özellikler ışığında çizilir. Bu haritalarda dağlar, göller, denizler, nehirler gibi dünyanın doğal coğrafi yapısı yer alır. Ülke sınırlarını bu haritalara bakarak anlamak özel olarak bu konuda eğitimi olmayan biri için oldukça zordur. (4)
Fiziki haritalar, topografya özelliklerinin öğrenilmesi ve anlaşılması için oldukça önemlidir. Burada topografyayı toprağın coğrafi yapısı olarak ele almak mümkündür. Dünya üzerindeki yüksek ve alçak alanlar, dağlık bölgeler gibi tamamen doğal yapıyla alakalı özellikler bu haritalarda verilir ve farklı şekillerde renklendirirler.
Piri Reis’in Dünya Haritası
Türkiye’de en çok tanınan haritacı ve denizci şüphesiz ki Piri Reis’tir. Piri Reis 1510 yıllarında yılında çizdiği dünya haritasıyla oldukça önemli bir isimdir. Ünlü ve başarılı bir denizci olan Piri Reis Osmanlı İmparatorluğu için uzun yıllar Kaptan-ı Derya (Deniz Kuvvetleri Komutanı) olarak hizmet vermiştir. (3)
Piri Reis, Kitâb-ı Bahriyye ismini taşıyan eserinde bu esere yer vermiş ve eserini ilk olarak dönemin padişahı Kanuni Sultan Süleyman’a takdim etmiştir. Piri Reis’in dünya haritası dönemine göre oldukça isabetli olmasıyla ünlüdür. Özellikle kıtaların sınırları oldukça detaylı bir şekilde belirtilmiştir ve doğruluk oranı son derece isabetlidir.
Haritalar, dünyayı anlamlandırmamızı ve anlamamızı sağlar. İçinde yaşadığımız gezegeni tanıyabilmemiz, tabi olduğumuz ulusal ve uluslararası sınırları kavrayabilmemiz açısından siyasi haritaların önemi yadsınamaz. Harita okumak her bireyin sahip olması gereken bir beceridir. Özellikle siyasi haritaların okumaları son derece kolay olduğundan, bu haritalar kolaylıkla çizilebildiğinden ve rahatlıkla anlaşılabildiğinden harita öğrenimine siyasi haritalarla başlamak doğru bir seçim olacaktır.
Haritalar dünyanın gelişmesinde önemli rol oynamışlardır. Bilginin ve kültürün aktarılması coğrafi hareketlilikle yakından alakalıdır. Bu nedenle haritalar konusunda bilgi sahibi olmak oldukça önemlidir.
Kaynaklar:
https://www.britannica.com (1)
https://islamansiklopedisi.org.tr (3)
Benzer İçerikler
