İnsan dışındaki hayvanların, bitkilerin ya da cansız varlıkları, insan kişiliğine büründürüp konuşturulması şeklinde yazılan manzum eserlere fabl denir. Kökeni Latince’ye dayanan “fabl” kelimesi hikaye anlamına gelir. Genellikle ders verme amacıyla yazılan fabllar, güldürme ve düşündürme gibi amaçlara da sahiptir. Birçoğunda kahramanları hayvanlar olan bu kısa öykülerde, bir düşünce gizlenerek kişiler eleştirilir.
Daha çok çocuklara hitap eden bir tür olsa da anlatılan konuların ve verilen mesajların evrensel olmasından dolayı yetişkinler de fabl okuyabilir. Fablın sonunda verilen öğüt, insanlara ders verme ve bir şey öğretme amacı güttüğü için çocuklar bu öyküleri okuduğunda hayatlarının ilerleyen dönemlerine dair de bir şeyler öğrenirler. Dil bakımından basit ve anlaşılır olan fablları, henüz okuma bilmeyen çocuklarınıza okuyabilir ya da okumaya yeni başladıklarında onlara kitap olarak fabl türündeki eserleri alabilirsiniz.
“Fabl nedir?” sorusunu cevapladığımıza göre yazımızın devamından fabl ile ilgili merak edilen diğer soruların cevaplarına değinebiliriz.
İçindekiler
Fabl Türünün Özellikleri Nelerdir?
Genellikle masalla sıkça karıştırılan fabl, özellikleri bakımından masallardan ayrılır. Fabl özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
- Fabllar, hem nazım hem de nesir şekilde yazılabilir.
- İnsanların yaşadığı olaylar, sanki hayvanlar, bitkiler ya da cansız varlıklar yaşamış gibi gösterilerek okuyucuların ders çıkarmasını amaçlar.
- Fablların kahramanları genellikle hayvanlardır. Bu hayvanlar kendi özelliklerini korumanın yanında insana ait bazı özelliklere de sahiptir.
- Fabl metinlerinin sonunda mutlaka bir ahlak dersi vardır. Bu metinlerdeki mesajlar kısa ve açık bir şekilde verilir. Hikayenin akışında doğal bir sonuç olarak ortaya çıkan dersler, genellikle bir atasözü ya da deyimle bitirilir.
- Fabllarda zaman ve yer genel olarak belirsizdir. Olayların geçtiği yer ise hikayedeki kahramanların kendi mekanlarıdır.
- Fabllarda genellikle teşhis ve intak sanatlarından yararlanılır.
- Fabllarda işlenen konular genellikle evrenseldir. Örneğin; adalet, doğruluk, alçak gönüllülük, yardımseverlik, cömertlik, dostluk gibi.
- Fabllarda didaktik bir amaç vardır. Basit ahlak kurallarına değinildiği gibi insanların kusurlu yönleri de öne çıkarılır.
- Fabllar 4 bölümden oluşur. Bunlar; serim, düğüm, çözüm ve öğüt şeklindedir.
- İyiyi ve kötüyü temsil edecek şekilde en az iki kahraman olur.
- Sıklıkla olağanüstü olaylara ve ögelere yer verilir.
- Fabllarda kullanılan dil anlaşılır, sade ve açıktır.
Bu özelliklere bakılarak “Fabl ne demek?” sorusuna net bir cevap vermek mümkündür.
Fablın Ögeleri Nelerdir?
Fablda 4 farklı öge vardır. Bunlar kişiler, olay, yer ve zaman şeklindedir. Her bir unsur ile ilgili aşağıda detaylı bilgi verilmiştir.
Kişiler
Fablda anlatılan olayı, kişiselleştirilmiş özelliklere sahip en az iki hayvan yaşar. Bu karakterlerden biri iyi kalpli ve ahlaklıyken; diğeri kötü ahlaka sahip birini canlandırır. Fabl türünde ikinci dereceden karakterler genellikle olmaz ya da çok nadir rastlanır. Kişi betimlemesi yapılmaz. Hayvanın kendine has özelliğiyle o karakter tanımlanır. Fabllarda bir anlatıcı da bulunur. Bu kişinin herhangi bir cinsiyeti yoktur ve betimlemesi de yapılmaz. Anlatıcı kahramanı izleyerek olaydan ders alır ve okuyucuyla aynı görüştedir.
Olay
Fabllarda anlatılan olaylar, herhangi bir insanın günlük hayatta yaşayabileceği bir olaydır. Bu olayın doğma noktası kahramanın eyleme dönüşmüş olan duygusudur. Fablın bir bölümü tamamen olaydan oluşur. Fablın anlatılış nedeni daha önemlidir ve buna ders adı verilir.
Yer
Fabllarda yere dair herhangi bir tasvir yapmak mümkün değildir. Ancak genellikle göl kenarı, orman gibi karakterin yaşadığı mekandır. Olay değiştikçe, olayın yaşandığı mekan da değişir.
Zaman
Olayın geçtiği zaman herhangi bir zaman dilimi olabilir. Fabllarda kronolojik zaman kullanılır.
Fabl Bölümleri Nelerdir?
Fablın toplam 4 bölümü vardır ve her bölümde farklı bir şeyden bahsedilir. Fablın bölümleri ve içerikleri kısaca şu şekilde açıklanabilir:
- Serim: Bu bölümde kişiselleştirilmiş hayvanlar ve çevre tanıtılır. Ardından olay başlar.
- Düğüm: Fablın anlatmak istediği derse göre olay değişir. Kısa ve sık konuşmalardan oluşur. Birkaç konuşmayla olay düğüme bağlanır. Hikayenin çatışması bu bölümde ortaya çıkar. Ayrıntılar verilir ve merak ögesi iyice ön plana çıkar.
- Çözüm: Düğümlenen olayın çözümlenerek çatışmanın son bulduğu kısımdır. Olayın bitişi, hiç beklenmedik bir sonuçtur. Fablın en kısa bölümü burasıdır.
- Öğüt: Hikayenin ana fikri bu kısımda öğüt şeklinde verilir. Genellikle atasözü ve deyim gibi kalıp cümlelerle biter. Bu bölüm bazı fabllarda başta, bazılarında ise sonda olur. Bazen ise sonuç okuyucuya bırakılır.
Fabl örnekleri incelendiğinde bu bölümlerin hepsinin aynen bu şekilde olduğu görülebilir.
Dünya ve Türk Edebiyatında Fablın Yeri
Dünya edebiyatında fabl denince akla ilk olarak La Fontaine gelir. Farklı yazarlardan esinlense de, fablın bir tür haline dönüşmesine katkı sağlamıştır. Fabl türünün dünya edebiyatındaki ilk temsilcisi Hint yazar Beydeba’dır. M.Ö. yaşayan Beydeba, Kelile ve Dimne adlı eseri fabl türünde yazmıştır. Biri iyi, diğeriyse kurnaz olan karakterler birbirlerine kıssadan hisse pek çok hikaye anlatır. Bu eser Sanskritçe yazılmış olup sonrasında Arapçaya çevrilmiştir. Kelile ve Dimne’de yer alan hikayeler, fabl türünün gelişmesinde oldukça etkili olmuştur. Aynı şekilde yine M.Ö. yaşayan Yunan Ezop da hayvanlar üzerinden pek çok hikaye yazmıştır. Bu hikayeler de fabl türünün gelişimine katkıda bulunmuştur. Ezop masalları, özellikle batıda oldukça sık okunur.
Türk edebiyatında ise ilk fabl örneği Şeyhi’ye aittir. Harname adlı bu eserde Şeyhi, başına gelen bir olaydan esinlenmiştir. Bu olayı eleştirmek amacıyla hikayesini bir eşek üzerinden anlatır. Tanzimat Dönemi’nde ise Ahmet Mithat Paşa bu türün önemli temsilcilerinden olmuştur. Kıssadan Hisse adlı kitabında hem kendi yazdığı fabllara hem de dünyadaki çeşitli fabl örneklerinin çevirisine yer vermiştir. Orhan Veli de La Fontaine’den pek çok fablı çevirmiştir ve Türk edebiyatında bu fabllar oldukça ilgi görmüştür.
Fabl Türünün Yazarları ve Temsilcileri
Hem dünya hem de Türk edebiyatında fabl türünde eser veren pek çok yazar vardır. Kısaca ünlü fabl yazarları ve eserleri ile ilgili şunlar söylenebilir:
- Türk edebiyatının ilk fabl örneği olan Harname, “Zavallı Eşeğin Hikayesi” adı ile Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yayımlanmıştır.
- Türk edebiyatının öncü isimlerinden olan Şinasi, Tercüme-i Manzume isimli eserine batılı şairlerin şiirlerine yer vermiştir. Bunlar arasında La Fontaine’e ait fabllar da vardır.
- Tanzimat Dönemi yazarlarından olan Recaizade Mahmut Ekrem La Fontaine’den pek çok fabl tercüme etmiştir. Bunlar arasında; Horoz ile Tilki, Meşe ile Saz, Kurbağa ile Tilki, Ağustos Böceği ile Karınca, Karga ile Tilki adlı eserler yer alır.
- Türk edebiyatında Nabizade Nazım’a ait “Horoz ile Tavuk” ve “Bir Sansar” adlı eserler fabl türündedir.
- Fabl türüyle ilgilenen ve şiirlerinde fabla yer veren önemli yazarlar; Orhan Veli Kanık, Sabahattin Eyüboğlu, Nurullah Ataç, M. Fuat Köprülü ve Vasfi Mahir Kocatürk’tür.
Fabl Örnekleri Nelerdir?
Fabl türünde yazılmış bu eserleri okuyarak bu türe dair daha fazla bilgi edinmek mümkündür. Fabl türünde bir eserden alınmış şu kısım örnek verilebilir:
- “Ağustos böceği tüm yaz saz çalmış, türkü söylemiş. Kış birden bastırınca zavallı ağustos böceği yiyecek bir şey bulamaz olmuş. Koca ormanda ne bir kurtçuk, ne bir sinek. Komşusu karıncaya gitmiş: ‘Aman kardeş, demiş, hâlim fena; Bir şeycikler ver de kışı geçireyim. Yaz gelince öderim, hem de faiziyle. Ağustos'u geçirmem bile. Ödemezsem böcek demeyin bana.’ Karınca iyidir hoştur ama eli sıkıdır. Can verir, mal vermez. ‘Sormak ayıp olmasın ama’ demiş: ‘Bütün yaz ne yaptınız?’ ‘Ne mi yaptım?’ demiş ağustos böceği. ‘Gece gündüz türkü söyledim. Fena mı ettim sizce?’ ‘Yo’ demiş karınca, ‘ne mutlu size; ama hep türkü söylemek olmaz. Kışın da oynayın biraz.’”
Bu fabl örneği, La Fontaine’e ait en bilinen fabllardan biridir. Hem dünya hem de Türk edebiyatında en bilinen fabl örnekleri ise şunlardır:
- Köpek ile Kurt
- İki İnatçı Keçi
- Bülbül ile Eşek
- Kartal, Domuz ve Kedi
- Bremen Mızıkacıları
- Deve ile Fare
- Dünyadan El Çeken Sıçan
- Tavusluk Taslayan Çakal
- Kaplumbağa ile Tavşan
Özellikle çocukların mutlaka okuması gereken bu fabl türündeki öyküler, ilgi çekici konuları ve mesajları ile gelişime büyük katkı sağlar. Farklı ahlak ilkelerini ders olarak konu edinmiş pek çok fabl bulmak mümkündür. Bunlar arasından çocukların en çok ilgisini çekenler seçilerek hem okumaya teşvik sağlanabilir hem de çocuklara öğüt verilebilir. Ayrıca masalların çocuk gelişimine etkisi hakkında da daha fazla bilgi edinilerek, çocukların hayal gücüne katkıda bulunan seçimler yapabilirsiniz.
