Her yıl tekrar eden iki gün dönümü olayından biri Aralık diğeri Haziran ayında görülür. Aralık gün dönümü tarihi, ekvatorun kuzeyinde yılın en kısa, güneyinde ise en uzun günün yaşandığı zamanı ifade eder. Kış gün dönümü de denilen 21 Aralık, aynı zamanda Kuzey Yarım Küre’nin en karanlık günlerini yaşadığı zamandır. 66,5 derece kuzey enleminde bulunan Kuzey Kutup Dairesi'nin kuzeyinde güneş hiç doğmaz. Birkaç saatlik hafif alacakaranlık dışında, tüm gün karanlığa bürünür (1). Yılın bu en uzun gecesi ve en kısa gününde kuzeyde yaşayanların çoğunun gündüzü, yaklaşık sekiz saatlik bir gün ışığıyla aydınlanır.
Tarih boyunca dünyanın farklı yerlerindeki yerleşimlerde gün dönümü gözleminin yapıldığına dair kanıtlar mevcuttur. Milattan önceki zamanlarda insanların gün dönümünden haberdar olduklarını gösteren kanıtlar arasında İngiltere’deki Stonehenge, Peru Machu Picchu'daki Torreon gibi anıtlar bulunur (2). En uzun gecenin yaşandığı kış gün dönümü, insanlık tarihi boyunca pek çok farklı inanç, gelenek ve çeşitli kutlamalara sahne olmuştur. Günümüzde de devam eden bu kutlamaları anlatmaya geçmeden önce kış gün dönümünün ne anlama geldiğine daha yakından bakmakta yarar var.
İçindekiler
Kış Gün Dönümü Nedir?
Gün dönümü terimi, “hareketsiz Güneş” anlamına gelen Latince “solstitium” kelimesinden gelir (3). 21 Aralık gün dönümünde, güneşin gökyüzündeki günlük güneye doğru hareketi duraklamış gibidir ve güneşin ufukta en güney noktalarda doğup battığı görülür. Kış gün dönümünden sonra gün doğumu ve gün batımının konumu, yavaş yavaş yeniden kuzeye doğru kaymaya başlar.
Kış gün dönümünde Güneş, doğrudan Dünya ekvatorunun 23,5 derece güneyindeki bir enlem çizgisi olan Oğlak Dönencesi'nin üzerinde görülür. Kuzeye doğru altı aylık yolculuğuna başlamadan önce hiç olmadığı kadar güneyde kalır. Kuzey Yarım Küre'de Güneş’in güney gökyüzünde en alçak ve en kısa yolu izlediği gözlemlenir, bu nedenle günün büyük bir bölümü karanlık geçer (4).
Gün dönümlerinin ve mevsimlerin oluşmasının nedeni, Dünya'nın Güneş etrafında tamamen dik dönmemesidir. Gezegenimizin kendi ekseni etrafında yaklaşık 23,5 derece eğimi bulunduğundan, bir yarım küresi yılın farklı zamanlarında daha fazla güneş ışığı ve enerjisi alabilir. Aralık gün dönümünde, Kuzey Yarım Küre güneşten uzaklaşır ve doğrudan aldığı güneş ışığı miktarı azalır (1). Bu arada Güney Yarım Küre yaza girer ve burada yaşayanlar yılın en uzun gününü yaşar.
Kış aylarında Dünya'nın Kuzey Yarım Küre’sinin güneşten daha uzak olduğu düşüncesinin yaygın bir yanılgı olduğunu belirtmek gerekir. Aslında bunun tersi doğrudur. Dünya’nın, Ocak ayının başlarında Güneş’e Temmuz ayına göre yaklaşık 3 milyon mil daha yakın olduğu bilinmektedir (5).
En Kısa Gün ama En Erken Gün Batımı Değil
Kış gün dönümü, Kuzey Yarım Küre’de en kısa gündüz dönemini işaret etse de, en geç gün doğumu veya en erken gün batımının yaşandığı bir tarih değildir. Bu farklı hizalanma iki nedenden meydana gelir. Birincisi, Dünya kendi ekseni etrafında eğiktir. İkincisi ise biz Güneş’in yörüngesinde mükemmel bir daire değil, elips çizerek döneriz. Bu iki faktör birlikte, yirmi dört saatlik zaman ölçüm sistemimizin güneş günü süresiyle senkronize olmamasına neden olur. Bir güneş günü, bir günden diğerine Güneş’in gökyüzündeki en yüksek noktasına ulaşması için geçen süreyi ifade eder. İnsanlar günleri yirmi dört saatlik dilimlerle ölçerken, bir güneş günü tam olarak yirmi dört saat değildir (6).
21 Aralık kış gün dönümü yakınlarında, her güneş günü yaklaşık 24 saat 30 saniye uzunluğundadır. Bu, Güneş’in bir günden diğerine gökyüzünde aynı yerde görünmesinin 24 saatten biraz daha uzun sürdüğü anlamına gelir. Günler 21 Aralık'a kadar kısalmaya devam etse bile, hem gün doğumu hem de gün batımı zamanları her gün biraz daha geç vakte kayar.
En erken gün batımının ve en geç gün doğumunun kesin tarihleri, kişinin bulunduğu enleme bağlı olarak değişir. Kuzey Kutup Dairesi'ne yakın yerlerde, en erken gün batımı ve en geç gün doğumu kış gün dönümü tarihinde veya buna yakın bir tarihte gerçekleşir. 21 Aralık itibarıyla akşamları birkaç dakikalık gün ışığı daha fazla almaya başlasak bile, sabahlar iki hafta kadar daha karanlık olmaya devam eder.
Kış Ne Zaman Başlar?
21 Aralık gün dönümü tarihinin kışın başlangıcı mı yoksa kışın ortası mı olduğu yoksa gerçek anlamda kış mevsiminin çoğu meteoroloğun hesapladığı gibi 1 Aralık’ta mı başladığı konusunda farklı görüşler bulunur. Kış başlangıcı konusunda karışıklık yaşanmasının nedenlerinden biri, sıcaklık ve hava durumu ölçüm modellerindeki gecikmelerdir. Meteorologlar kışın ilk gününü belirlemek amacıyla farklı bir yöntem kullanırlar. Bazı ülkelerde mevsimlerin başlangıcı, sabit tarihler veya astronomik olaylar yerine ortalama sıcaklıklar baz alınarak belirlenir. Dolayısıyla, bu ülkelerde, gün içindeki en düşük sıcaklıklar genellikle gün dönümünden bir süre sonra hissedilir.
Astronomik tanıma göre ise kış, kış gün dönümü ile başlar. Buna tanıma göre kış, Kuzey Yarım Küre'de 21 Aralık’ta, ekvatorun güneyinde ise Haziran gün dönümünde başlar. Bununla birlikte, Kuzey Yarım Küre'de kışın ilk gününün Aralık ayında, ekvatorun güneyinde, Haziran ayında yaşandığı konusunda ortaklık vardır. Kış aylarında gündüz saatleri çoğalsa da mevsimsel gecikmenin etkisiyle Dünya'nın ısınması zaman aldığından, çoğu bölgede sıcaklıklar düşmeye devam eder.
Kış Gün Dönümü Nasıl Kutlanır?
Geçmişten günümüze farklı kültürler için önemli bir dönüm noktası kabul edilen kış gün dönümü, hem yerel düzeyde hem uluslararası çapta düzenlenen festivallerle kutlanır. Antik Romalılar bu günü tarım tanrıları Satürn'ün dönüşü olarak kutladıklarından festivallerinde bu tarihe özel bir önem atfederlerdi. Saturnalia adı verdikleri bu festival, 17 Aralık'ta başlayıp yedi gün sürerdi (7).
Noel ve Hanukkah festivallerinin kış gün dönümünü kutlayan pagan festivalleri ile bir ilişkisi olduğu söylenir (7). Eski Jülyen Takvimi'ne göre kış gün dönümü 25 Aralık'ta gerçekleşir. Gregoryen takviminin kullanılmaya başlanmasıyla gün dönümü 21'ine kaysa da Hıristiyanlar, İsa'nın doğumunu 25 Aralık'ta kutlamaya devam eder.
Dünyanın çeşitli yerlerinden birçok insan, yaz ve kış gün dönümünü kutlamak için antik Stonehenge bölgesini ziyaret ederek gün doğumu ve gün batımına izler. Stonehenge’in popüler ve turistik bir yer haline gelmesinin nedenlerinden biri, güneşin izlediği yol temel alınarak dizilmiş bu taşların güneş ışınlarının izlemeye imkan tanımasıdır. Birçok insan, güneşin doğuşunu yakalamak için gün dönümünün geç saatlerinde burada toplanır (7).
İran’da Yalda Gecesi adıyla düzenlenen kış gün dönümü festivalinde ise aile üyeleri ve arkadaşlarla sabah saatlerine kadar yemek yemek ve şiir okumak için bir araya gelinir. Hindistan'da Makar Sankranti, ayın sonunu en kısa gün olarak kutlanır. Kış gün dönümü, Japon ve Çin kültürlerinde de kutlanır (7).
Kaynaklar:
https://www.timeanddate.com (6)
Benzer İçerikler
