Demokrasi, Yunancada halkın gücünü ifade eden demos ve kratos kelimelerinin birleşmesinden doğar. Halkın iradesine bağlı bu yönetim biçiminin tarih öncesi dönemlerde avcı-toplayıcı kabilelerde bile uygulandığı bilinir. Bununla birlikte binlerce yıl sonra MÖ 6. yüzyılda, günümüzdeki demokrasiye daha yakın bir anlayışla Atina şehir devletinde Cleisthenes tarafından demokratik bir hükümet biçimi tanıtılır. Yunan dēmokratia kelimesi, Atina'da mevcut olan siyasi sistemleri belirtmek için kullanılır. Önceki dönemlere bakıldığında ise ilkel demokrasinin en can alıcı gelişmelerin, Akdeniz, Yunanistan ve Roma’da uygulandığı görülür.
Demokrasinin temelinde bireysel özerklik ve eşitlik ilkeleri bulunur. Özellikle bu iki ilke, demokrasinin dünyada en sık tercih edilen yönetim biçimi olmasını sağlar. Demokrasi, insanlara ülkeyi kimin, nasıl yöneteceği konusunda söz hakkı verir. Bir ülkenin tüm vatandaşları tarafından, tipik olarak seçilmiş temsilciler aracılığıyla uygulanan bir hükümet sistemine dayanır. Bu yazımızda demokrasinin ne anlama geldiğine, çeşitlerine ve özelliklerine birlikte bakacağız.
İçindekiler
Demokrasi Nedir?
Demokrasi, liderler, kararlar gibi önemli girişimlerin doğrudan ya da dolaylı olarak halk tarafından belirlendiği bir hükümet sistemidir (1). Demokrasi, kişilerin eleştirme hakkına sahip olmasını ve toplumda doğruların ortaya çıkmasını amaçlayan bir yönetim modelidir. Bu aşamada demokrasinin doğru şekilde uygulanabilmesi ve anlaşılabilmesi için eğitim son derece önemlidir.
Demokrasi kavramı geniş ve çeşitlidir. Her ülkenin kendine özgü bir demokratik sistemi vardır. Demokratik bir hükümet sistemi, en yüksek gücün insanlara verildiği ve genellikle periyodik serbest seçimleri içeren bir temsil sistemi aracılığıyla doğrudan veya dolaylı olarak halk tarafından kullanıldığı bir hükümet biçimidir.
Çoğunluğun yönetimi olan demokrasi, tüm çıkarları temsil etmenin gerçek bir yoludur. Demokrasinin en önemli ilkeleri şu şekilde listelenebilir (2):
- Anayasa
- Halk egemenliği
- Çoğunluk kuralı
- Bireysel ve temel insan haklarına saygı
- Özgürlük ve hoşgörüye dayalı çok partili siyasi sistem
- Demokratik bir oylama sistemi
- Hukukun üstünlüğüne saygı
- Demokratik yönetişim
- İfade ve toplanma özgürlüğü
- Eşitlik
- Vatandaş katılımı
Demokrasinin Çeşitleri Nelerdir?
Hükümete katılmanın en bariz yolları oy kullanmak ya da göreve gelip halkın temsilcisi olmaktır. Bununla birlikte demokrasi, oy vermekten çok daha fazlasıdır. Dünya üzerinde farklı halk özelliklerine göre özelleştirilmiş birçok farklı demokrasi biçimi vardır. Elbette hiçbir sistem tam olarak aynı değildir. En sık kullanılan demokrasi çeşitleri doğrudan ve temsili demokrasidir.
Doğrudan Demokrasi
Saf demokrasi olarak da bilinen doğrudan demokrasi, vatandaşların demokratik karar alma sürecine dolaylı veya temsili olarak değil, doğrudan katılımını ifade eder. Bu sistemin en önemli özelliği ise seçilmiş temsilcilerin yerine doğrudan seçmenlerin eline daha fazla yetki vermesidir.
Doğrudan demokrasiye özel olarak bakıldığında iki temel biçimi bulunur: Katılımcı demokrasi ve müzakereci demokrasi. Katılımcı demokrasi, vatandaşların doğrudan oylarıyla siyasi kararlar alma gücüne sahip olduğu bir demokrasi modelidir. Müzakereci demokraside, karar almanın temel unsuru olarak tartışma ve müzakereye vurgu yapılır. Burada kanunlar, tüm bakış açıları dikkate alınarak artıları ve eksileriyle tartışılır.
Bu demokrasi türünde ideal olan seçilmiş temsilciler tarafından çıkarılan yasalar ve politikaların halkın çoğunluğunun iradesini yakından yansıtmasıdır. Doğrudan demokrasinin artı ve eksilere sahip yönleri vardır. Doğrudan demokrasinin tam hükümet şeffaflığına sahip olması, daha fazla sorumluluk sağlaması ve vatandaş iş birliğini güçlendirmesi artılarıdır. Zor karar alma, halkın katılımının düşük olması ve gergin durumlar yaşanabilme ihtimali de eksileri olarak belirtilebilir.
Temsili Demokrasi
Temsili demokraside halk, yasa ve düzenlemelerin uygulaması için kendi adına yetkililer seçer. Dünya ülkelerinin çok büyük bir çoğunluğu temsili demokrasiye dayalı bir hükümet biçimi kullanır. Dolaylı demokrasi olarak da adlandırılan bu sistem, halkın hükümet düzeyinde dikkate alınan her yasa veya politikaya oy verdiği doğrudan demokrasinin tersidir.
Temsili demokraside seçilmiş temsilcilerin yetkileri, hükümetin temel yasalarını, ilkelerini ve çerçevesini belirleyen bir anayasayla tanımlanır. Seçilmiş temsilciler ayrıca başbakan veya cumhurbaşkanı gibi diğer hükümet liderlerini seçme yetkisine de sahip olabilir.
Modern demokrasilerde halk doğrudan yasa oluşturucu görevini üstlenmek yerine seçtiği kişileri kullanır. Bunu da seçimler aracılığıyla yapar. Böyle bir sistem temsili demokrasi olarak bilinir. Bu demokrasi türünün de kendi içerisinde eksileri ve artıları vardır. Temsili demokrasinin etkili, güçlendirici ve katılımı teşvik edici olması artılarını; her zaman güvenli olmaması, verimsiz hale gelebilmesi ve yolsuzluğa yol açabilmesi eksilerini ifade eder.
Demokrasinin Özellikleri Nelerdir?
Nispeten diğer yönetim modellerine göre demokrasiler siyasi anlamda eşitlik sağlamayı ve kişilerin bireysel haklarını garanti etmeyi hedefler. Demokratik olmayan yönetimlerle karşılaştırıldığında demokratik yönetimler, sağlık, eğitim gibi alanlarda gelişmeyi teşvik eder. İnsanların sahip olması gereken özgürlüklerini korumayı ve yaşamın her alanında gerekli huzura ulaşmayı amaçlar. Demokrasinin diğer özellikleri ise aşağıdaki şekilde sıralanabilir (1):
- Sistem, seçmenlere çeşitli siyasi görüşleri olan pek çok farklı siyasi partiler arasından seçim yapma imkânı tanır.
- Siyasi parti kurmak isteyenlerin demokratik yaşama katılımlarına olanak verir.
- Demokrasilerde devlet, hakları başkalarının eylemleri nedeniyle tehlikeye giren bireyleri her zaman korumalıdır.
- Demokrasi, çatışmaları çözmek için bir yöntem sağlar.
- Toplumdaki insanları etkileyen kararları belirlemek için herkes aynı fırsata sahip olmalıdır.
- Demokrasi, kapsayıcıdır ve çok sayıda insanın isteklerini yansıtır.
- Azınlıkların temel hakları koruma altına alınır.
- Yargı özgürlüğü, demokrasinin temel bir özelliğidir. Yargı, dürüst olmalı ve adaleti tarafsız bir şekilde halka sunmalıdır.
- Demokraside demokratik hakları sağlayan yasalara saygı duyulmalıdır.
- Karar alma süreçlerine daha fazla insanı dâhil eder.
- Halka güç vererek halkın iradesini geliştirir.
- Demokrasi, ifade ve düşünce özgürlüğünü destekleyerek insan haklarını tamamlar.
Demokrasinin iyi bir yönetim şekli olduğu yukarıda vurgulanan özelliklerinden anlaşılmaktadır. Günümüzde demokrasinin dünyanın en iyi yönetim sistemi olarak kabul edilmesinin en belirgin nedeni, sistemin öncelikle vatandaşların çıkarlarını koruma eğiliminde olmasıdır.
Kaynaklar:
https://webftp.gazi.edu.tr (2)
Benzer İçerikler
