Çocuklarda benlik ve aidiyet gelişimi yavaş yavaş oluşur. Bu da sorumluluk hissiyatını doğrudan etkiler. Çocuğunuzda sorumluluk bilinci oluşturarak gelişimine katkı sunabilir ve hayata daha kolay adapte olmasını sağlayabilirsiniz. Bunun için öncelikle çocuğunuzun yaşına uygun sorumluluk alanlarını bilmeniz önem taşır. Aksi takdirde ona haddinden fazla sorumluluk vererek kendisini yetersiz hissetmesine sebep olabilirsiniz.
Bu yazımızda çocuklarda yaşlara göre sorumluluklar ve sorumluluk duygusu kazandırılırken dikkat edilmesi gerekenlerle ilgili bilgi ve önerileri bulabilirsiniz.
İçindekiler
Çocukların Hak ve Sorumlulukları
Çocuklara sorumluluk bilinci kazandırmak için ebeveynin de kendi görevlerini üstlenmesi önemlidir. Bu üstlenme kimi zaman büyüklerin öncelikle kendini eğitmesi anlamına gelebilir. Anne, baba ve diğer aile büyükleri çocukların mutlu olması için çeşitli fedakârlıklar yapmaya her zaman hazırdır. Ancak kimi zaman bu fedakâr davranışlar korumacı tutumlara dönüşür. Bu korumacı tutum genellikle çocuğun sorumluluklarından kolay şekilde kaçabileceği bir alan oluşturur. Ebeveynin sergilediği bazı davranışlar çocuğun evdeki hak ve sorumlulukları konusunda boşluklar oluşturabilir. Bu davranışlardan birkaç tanesi şöyledir:
- Çocukların sorumsuz davranışlarına mazeret üretmek.
- Yapılmayan görevler için çocuğun adına nedenler bulmak ve söylemek.
- Çocuğun hatasını reddetmek veya üstlenmek.
- İstikrarsız geri bildirimler. Bir gün ceza verip diğer gün umursamaz davranmak.
- Çocuğun görevlerini onun yerine yapmak.
Büyük ebeveynler genel olarak torunlarına daha fazla korumacıdır ve hoşgörü besler. Bu kimi zaman çocukların evdeki sorumlulukları ve görevlerini es geçmesine veya büyükanne - büyükbabasına yaptırmasına yol açar. Sorumluluk eğitiminin tam anlamıyla gerçekleşmesi için büyükanne ve büyükbabayı da ekip çalışmasına dâhil edebilirsiniz. Bu noktada unutmamanız gereken önemli bir nokta, onların torunlarına karşı her zaman toleranslı olacak olmalarıdır.
Çocuklara belletilen kuralların esnek olması her zaman uygulanabilmesini sağlayabilir. Bu esnemenin ne kadar olacağı tamamen size bağlıdır. Bazı günler görev listesinde sıra değişiklikleri olabilir. Bazen de bir görev daha hızlı gerçekleştirilir ve dinlenmeye daha fazla zaman ayrılabilir. Sizin belirlediğiniz esneme paylarını, aile büyüklerinin tolerans sınırları olarak tanımlayabilirsiniz. Ayrıca çocuğunuzun büyük ebeveynleriyle bazı sorumlulukları paylaşmasını sağlayabilirsiniz. Böylelikle çocuğunuz büyükanne ve büyükbabasının yanında bazı sorumlulukları gerçekleştirirken onlarla iş birliği yapmanın keyfini de çıkaracaktır.
Çocuklara Sorumluluk Nasıl Kazandırılır?
Sorumluluk yetişkinler için bile kazanılması ve geliştirilmesi zor bir değerdir. Ancak çocuğa sorumluluk hissiyatını vermenin yolu, sorumlu bir yetişkin olmaktan geçer. Örneğin çocuğunuza verdiğiniz sözleri tutmaya çalışmak önemli bir ilk adım olacaktır. Bunun yanı sıra uygulamanız gereken adımlar şu şekilde sıralanabilir:
- Çocuğunuzun rol modeli olun.
- Birlikte ya da yalnız başına uygulayacağı bazı rutinler oluşturun ve bu rutinleri ne kadar düzenli uyguladığını gözlemleyin.
- Bir şey başarmak istediğinde onu motive edin. Bu sırada gerçeklikten uzaklaşmamaya da özen gösterebilirsiniz.
- Başarısız olduğunda ya da sorumluluklarını uygulamadığında anlayışlı ve sabırlı bir tutum sergileyin. Sorumluluklarını sizden korktuğu için yerine getirmesi doğru bir kazanım sayılmaz.
- Çocuğunuzun, yaşına ve düzeyine uygun sorumluluklar üstlenmesini sağlayın.
- Her koşulda öz güvenini sarsmadan yönlendirmeye çalışın.
Sorumluluk Bilinci Kazandırılmasında Eğitimcinin Rolü
Sorumluluk bilinci sonradan öğrenilen davranışlar arasında yer alır. Özellikle okul öncesi çağından itibaren geliştirilen bu alan eğitim ve psikolojinin yer aldığı multidisipliner bir çalışma gerektirir. Bu çalışmaların verimli sonuçlanabilmesi için mümkün olduğunca küçük yaşta başlaması önem taşır. Ailenin ve eğitimcilerin görevlendirme konusunda hemfikir olması çocuklara sorumluluk kazandırma konusunda sistematik bir ilerleme sağlar. Kısaca, çocukların evdeki sorumlulukları hakkında bilinç sahibi olması ebeveynin ve eğitimcinin işbirliği içinde çalışmasıyla pekişir.
Okul Öncesi Eğitimde Sorumluluk Bilinci Kazandırılması
Çocuklara yaşlarına göre verilen farklı sorumluluklar vardır. 6 yaşındaki çocuğun sorumlulukları ve daha büyük olanların görevleri birbirinden farklı olacaktır. Bunun yanı sıra çocuğun yaşı ilerledikçe eski görevler pekiştirilerek artırılabilir. Bu pekiştirme okulda devam eden görev ve sorumluluk silsilesiyle gerçekleşir. Aile ortamından çıkarak eğitim kurumuna adım atan her çocuk eğitmenlerini gözlemlemeye başlar. Bu nedenle öğretmenler, çocukların sorumluluk alma veya var olan görevleri sahiplenme konusundaki davranışlarında önemli etki bırakır. Okul öncesi eğitimde çocuklara sosyal hayatta sorumluluk kazandırma etkinlikleri düzenlenerek onların birey olmaları için ilk temeller atılır. Sorumluluk kazandırma etkinliklerinden bazıları şunlardır:
- Okulda bir “sorumluluk panosu” hazırlanır.
- Çocukların sorumlulukları üzerine karşılıklı konuşma zamanı düzenlenir.
- Sorumluluklarla ilgili farklı görseller çocuklara dağıtılarak boyamaları istenir.
- Öğrenciler, boyadıkları sorumluluk kartları ile ilgili diğer arkadaşlarına tanıtım ve konuşmalar yapabilir.
- Öğrenciler sorumluluk panosuna boyadıkları kartları asar.
- Okuldaki sorumluluklar haricinde evdeki ve diğer alanlardaki görevler üzerine çocuklarla sohbet edilir.
İlköğretim Döneminde Öğretmenin Rolü
İlkokul çocuğuna sorumluluk kazandırma çalışmasında yapılan araştırmalar öğrencinin yapmaktan hoşlandıkları görevleri daha etkin yerine getirdiğini gösterir. Dolayısıyla verilen sorumluluğunun niteliği önem taşır. Süreç boyunca mutlu olan çocuklar sorumlulukları üstlenmeye motive olur. Bu durum sorumluluk konusuyla ilgili istenmeyen davranışlarda da azalma sağlar. Bununla beraber motivasyon kazanan öğrenci sınıftaki arkadaşlarının eğitim süreçlerinde olgun davranışlar sergiler. İlköğretim dönemindeki çocuklarda sınıf öğretmeni, okul rehber eğitimcisi ve ailenin uyum içinde çalışması önemlidir. Çocuğunuzun ilköğretim döneminde de sorumluluk bilinci kazanması aile ve eğitim kurumunun işbirliği ile desteklenmelidir. Eğitim kurumu ve aile iş birliği, çocuklara sorumluluk sıralamasında öncelik belirlemesi imkânı kazandırır. Dolayısıyla çocuğun evdeki sorumlulukları pekiştirilmiş olur. Ayrıca çocuğa ödev sorumluluğu vermek gibi yeni görevler eklenir.
Çocukların Sorumlulukları Nelerdir?
Çocukların sorumlulukları elbette yaş grubuna ve bulunulan mekana göre değişir.
0 - 3 Yaş:
Bu yaş grubundaki çocuklara oyuncakların sorumluluğu bırakılabilir. Onları toplamak, düzenlemek ve yerleştirmek onun işi olabilir. Oyuncaklarını parka ya da sahile götürdüğünde bile bu sorumluluk alanını korumalısınız. Bunun yanı sıra kirli sepetini ve çöp kutusunu öğreterek gün içinde ondan minik yardımlar isteyebilirsiniz. Bu sayede ev içindeki düzene de daha kolay şekilde adapte olacaktır.
3 - 4 Yaş:
3 yaşın ardından çocuk ev işlerine daha çok dahil edilebilir. Sofra kurmak, yemek hazırlığına katılmak, bulaşıkları makineye yerleştirmek gibi işlerde onu da sürece dahil edebilir ve bunu düzenli olarak tekrarlayabilirsiniz. Kısa zaman içerisinde yemek saati geldiğinde sofra hazırlamak için kendi kendine harekete geçtiğini görmeniz mümkün. Hatta kirli çamaşırlarını kendiliğinden makineye atmaya bile başlayabilir.
5 - 6 Yaş:
Çocuğunuz 5 - 6 yaşlarına geldiğinde sokakta da ondan yardım isteyebilirsiniz. Sizinle alışverişe çıkıp sebze seçebilir, bahçedeki bitkilerle ilgilenebilir ya da hayvanları besleyebilir. Bakkalda ya da manavda alışveriş yaparken esnaf ile iletişim kurabilir ve dış dünya ile kendi bağını oluşturabilir.
+7 Yaş:
Okul çağına geldiğinde çocuk zaten sorumluluk duygusunu geliştirmiş olmalıdır. Bu sayede okul hayatı da daha başarılı olacaktır. Bu zaman diliminde ise kendi eşyalarını kaybetmeme, ödevlerini yapma ve parayı doğru harcama konusunda çalışmalar yapabilirsiniz. Harçlıklarından tasarruf etmesini tavsiye edebilirsiniz.
Çocuğunuzu sorumluluk kazanması için desteklerken attığı her adımı görmeli, takdir etmeli ve yanlış yaptığında gururunu incitmemeye özen göstermelisiniz. Sorumluluklarını yerine getirmediğinde sizin öfkenizden korkmamalı. Motivasyonu sizde değil, kendi hayatında bulmalı. Çocuğunuzun öz güveni için çaba sarf eder ve ona birey gibi yaklaşırsanız sorumluluk duygusunun da beraberinde geleceğinden emin olabilirsiniz.
Çocukların sorumluluk bilinci kazanması ilerleyen dönemlerde kendi hayatını düzenleyebilmesi için ona avantaj sağlar. Bu avantaj çocuğun kariyer seçiminden hedeflerine ulaşmadaki disiplinli çalışmasına kadar hayatının tüm süreçlerinde ona kolaylık sağlar. Siz de çocuklarınıza sorumluluk bilinci aşılamak için ona yetenekleri doğrultusunda görevler verebilir, öğretmenleriyle iletişim kurarak bu konuda aklınıza takılan sorularla ilgili destek alabilirsiniz.
