Sıfatlar (Ön Adlar) Konu Anlatımı

Sıfat Nedir?

Sıfat, isimlerden önce gelerek onları niteleyen veya belirten sözcüklerdir. Sıfatlar, isimlerin çeşitli özelliklerini (renk, durum, biçim, sayı vb.) belirtir ve bu sayede isimleri daha ayrıntılı bir şekilde tanımlar. Sıfatlar, bir ismin niteliğini veya miktarını belirterek o ismi daha belirgin hale getirir.

Sıfatların Türleri

Sıfatlar, isimleri niteleme veya belirleme yönünden farklı türlere ayrılır.

 

1. Niteleme Sıfatları

 

Niteleme sıfatları, isimlerin çeşitli özelliklerini (durum, biçim, renk vb.) belirten ve "nasıl?" sorusuna yanıt veren sözcüklerdir. Bu sıfatlar, isimlerin niteliklerini belirterek onları daha ayrıntılı bir şekilde tanımlar. Niteleme sıfatları, isimlerin görünüşü, durumu ve rengi gibi özelliklerini ifade eder ve cümleye zenginlik katar.

 

Özellikleri:

 

• Durum Belirleme: Niteleme sıfatları, isimlerin durumunu belirterek nasıl bir durumda olduklarını ifade eder. Örneğin; "yorgun işçi" ifadesinde "yorgun" sıfatı, işçinin durumunu belirtir.
• Biçim ve Şekil Belirleme: Niteleme sıfatları, isimlerin biçim ve şeklini belirterek nasıl bir görünüme sahip olduklarını ifade eder. Örneğin; "yuvarlak masa" ifadesinde "yuvarlak" sıfatı, masanın biçimini belirtir.
• Renk Belirleme: Niteleme sıfatları, isimlerin rengini belirterek hangi renkte olduklarını ifade eder. Örneğin; "kırmızı elma" ifadesinde "kırmızı" sıfatı, elmanın rengini belirtir.
• İkilemeler ve Pekiştirme: Niteleme sıfatları, bazen anlamı pekiştirmek için ikileme şeklinde kullanılabilir. Örneğin; "soğuk soğuk odalar" ifadesinde "soğuk soğuk" ikilemesi, odaların soğukluğunu vurgular. Ayrıca pekiştirme sıfatlarıyla niteleme sıfatları güçlendirilebilir. Örneğin; "bembeyaz kar" ifadesinde "bembeyaz" sıfatı, karın beyazlığını pekiştirir.
• Adlaşmış Sıfatlar: Niteleme sıfatları, bazen isimlerin düşmesiyle adlaşmış sıfat haline gelir. Bu durumda sıfat, isim gibi kullanılır. Örneğin; "iyi insanlar" ifadesi "iyiler" şeklinde adlaşmış sıfat olarak kullanılabilir.
• Birden Fazla Sıfat Kullanımı: Bir isim, birden fazla niteleme sıfatıyla nitelendirilebilir. Örneğin; "cesur ve karakterli bir insan" ifadesinde "cesur" ve "karakterli" sıfatları, insanı nitelendirir.

 

Örnekler:

 

• Büyük ev: "Büyük" sıfatı, evin büyüklüğünü belirtir.
• Güzel çiçek: "Güzel" sıfatı, çiçeğin güzelliğini belirtir.
• Yeşil çimen: "Yeşil" sıfatı, çimenin rengini belirtir.
• Uzun yol: "Uzun" sıfatı, yolun uzunluğunu belirtir.
• Tatlı elma: "Tatlı" sıfatı, elmanın tadını belirtir.

 

Niteleme sıfatları, isimlerin niteliklerini belirterek cümlelerin daha zengin ve anlaşılır olmasını sağlar. Bu sıfatlar, isimlerin nasıl bir özellik taşıdığını ifade ederek anlatımı güçlendirir ve okuyucunun veya dinleyicinin zihninde daha net bir resim oluşmasını sağlar.

 

2. Belirtme Sıfatları

 

Belirtme sıfatları, isimlerin miktarını, sayısını veya yerini belirten sıfatlardır. Belirtme sıfatları kendi içinde birkaç türe ayrılır:

 

• İşaret Sıfatları: Bu sıfatlar, isimleri işaret yoluyla belirler. "Bu, şu, o, öteki, beriki" gibi sözcükler, işaret sıfatı olarak kullanılır. Örneğin; "bu kitap" ifadesinde "bu" sözcüğü, kitabın hangisi olduğunu belirtir.
• Sayı Sıfatları: İsimlerin sayılarını belirtirler ve kendi içinde dört gruba ayrılır:
• Asıl Sayı Sıfatları: İsimlerin kesin sayılarını belirtir. Örneğin; "üç elma" ifadesinde "üç" sözcüğü, elmaların sayısını belirler.
• Sıra Sayı Sıfatları: İsimlerin sıra numaralarını belirtir. Örneğin; "birinci öğrenci" ifadesinde "birinci" sözcüğü, öğrencinin sırasını belirtir.
• Üleştirme Sayı Sıfatları: İsimlerin bölüştürülmesini ifade eder. Örneğin; "ikişer kalem" ifadesinde "ikişer" sözcüğü, kalemlerin ikişer adet olduğunu belirtir.
• Kesir Sayı Sıfatları: İsimlerin kesirli miktarlarını belirtir. Örneğin; "yarım ekmek" ifadesinde "yarım" sözcüğü, ekmeğin yarısını belirtir.

 

3. Soru Sıfatları

 

Soru sıfatları; isimlerin niteliğini, miktarını veya durumunu soru yoluyla belirten sıfatlardır. Bu sıfatlar, isimlerle birlikte kullanılarak isimlerin özellikleri hakkında bilgi edinmeyi sağlar. Soru sıfatları, cümlelerde soru anlamı kazandıran ve isimlerle ilişkili olarak kullanılan kelimelerdir.

 

Özellikleri:

 

• Nasıl?: "Nasıl?" sorusu, isimlerin durumunu veya niteliğini öğrenmek için kullanılır. Bu soru sıfatı, isimlerin nasıl olduğunu belirler. Örneğin; “Nasıl bir kitap okuyorsun?”
• Kaç?: "Kaç?" sorusu, isimlerin sayısını öğrenmek için kullanılır. Bu soru sıfatı, isimlerin miktarını belirtir. Örneğin; “Kaç öğrenci sınıfta?”
• Kaçıncı?: "Kaçıncı?" sorusu, isimlerin sırasını öğrenmek için kullanılır. Bu soru sıfatı, isimlerin sıra numarasını belirtir. Örneğin; “Kaçıncı sırada oturuyorsun?”
• Kaçar?: "Kaçar?" sorusu, isimlerin bölüştürülmesini öğrenmek için kullanılır. Bu soru sıfatı, isimlerin kaçer tane olduğunu belirtir. Örneğin; “Kaçar dilim pasta yediniz?”
• Hangi?: "Hangi?" sorusu, isimlerin seçimini veya belirli bir grubun içindeki yerini öğrenmek için kullanılır. Örneğin; “Hangi kitabı okuyorsun?”
• Ne?: "Ne?" sorusu, isimlerin niteliğini, miktarını veya durumunu öğrenmek için kullanılır. Örneğin; “Ne renk gömlek giyeceksin?”

 

Örnekler:

 

• Nasıl bir gün geçiriyorsun? (Güzel bir gün geçiriyorum.)
• Kaç saat çalıştın? (3 saat çalıştım.)
• Kaçıncı sayfadasın? (Onuncu sayfadayım.)
• Kaçar öğrenci gruplara ayrıldı? (Onar öğrenci gruplara ayrıldı.)
• Hangi film izlenecek? (Bu film izlenecek.)
• Ne kadar süt içtin? (Az süt içtim.)

 

Soru sıfatları, cümlelerde isimlerle birlikte kullanılarak soru anlamı kazandırır ve isimlerin çeşitli özellikleri hakkında bilgi edinmeyi sağlar. Bu sıfatlar, cümlelerin anlamını zenginleştirir ve daha fazla bilgi edinmek için kullanılır.

 

4. Pekiştirme Sıfatları

 

Pekiştirme sıfatları, niteleme sıfatlarının anlamını güçlendirmek ve vurgulamak için kullanılan sıfatlardır. Bu sıfatlar, isimlerin özelliklerini daha belirgin hale getirerek cümlelerde anlatımın etkisini artırır. Pekiştirme sıfatları, sıfatların anlamını pekiştirmek için çeşitli ekler ve yöntemlerle oluşturulur.

 

Özellikleri:

 

• Pekiştirme Ekleri: Pekiştirme sıfatları, niteleme sıfatlarının önüne eklenen bazı ekler veya tekrarlamalar ile oluşturulur. Bu ekler genellikle "m, p, r, s" harflerinden oluşur ve sıfatın önüne eklenir. Örneğin; mosmor gökyüzü, bembeyaz kar, sapasağlam bina 
• Soru Eki ile Pekiştirme: Bazı pekiştirme sıfatları, "mi" soru eki ile yapılır ve anlamı güçlendirilir. Örneğin; Güzel mi güzel günler.
• Sıfatın Tekrarı ile Pekiştirme: Pekiştirme sıfatları, niteleme sıfatının tekrarıyla da oluşturulabilir. Bu yöntemle sıfatın anlamı vurgulanır. Örneğin; kırık dökük eşyalar
• Diğer Pekiştirme Yöntemleri: Pekiştirme sıfatları, niteleme sıfatlarına eklenen bazı ekler ile de yapılabilir. Bu ekler, sıfatların anlamını pekiştirir ve güçlendirir. Örneğin; küçücük çocuk, irili ufaklı taşlar, çepeçevre duvarlar

 

Örnekler:

 

• Bembeyaz çarşaflar
• Kapkara gece
• Yemyeşil orman
• Sapasağlam köprü
• Küçücük ev
• Kıpkırmızı elma

 

Pekiştirme sıfatları, cümlelerde anlatımı güçlendirir ve isimlerin özelliklerini daha belirgin hale getirir. Bu sıfatlar, sıfatların anlamını pekiştirerek cümlelerin etkisini artırır ve anlatımı daha canlı hale getirir.

 

5. Küçültme Sıfatları

 

Küçültme sıfatları, niteleme sıfatlarının anlamını yumuşatmak veya küçültmek için kullanılan sıfatlardır. Bu sıfatlar, isimlerin özelliklerini daha az belirgin hale getirerek anlatımı daha nazik veya daha az vurgulu hale getirir. Küçültme sıfatları, niteleme sıfatlarına eklenen bazı eklerle oluşturulur.

 

Özellikleri:

 

• Küçültme Ekleri: Küçültme sıfatları, niteleme sıfatlarına eklenen "-cık, -cek, -cik, -(i)msi, -(i)mtırak" gibi eklerle yapılır. Bu ekler, sıfatın anlamını küçülterek yumuşatır. Örneğin; ekşi kelimesi "-msi" eki ile ekşimsi olur ve tam ekşi olmayan ama ekşiliği andıran anlamı katar.
• Naziklik ve Yumuşatma: Küçültme sıfatları, anlatımı yumuşatarak daha nazik bir ifade oluşturur. Bu sıfatlar, sert veya güçlü bir anlam taşımadan daha hafif bir ifade sunar. Örneğin; kısa kelimesi "-cık" eki ile kısacık olur ve daha az kısa anlamı taşır.
• Anlam Belirginliği: Küçültme sıfatları, isimlerin niteliklerini tam olarak belirtmeden sadece kısmen ifade eder. Bu, anlatımı daha az belirgin ve daha genel hale getirir. Örneğin; yeşil kelimesi "-imtrak" eki ile yeşilimtrak olur ve tam yeşil olmayan ama yeşili andıran bir ifade oluşturur.

 

Örnekler:

 

• Ekşimsi tat
• Küçücük çocuk
• Yeşilimtrak su
• Minicik kedi

 

Küçültme sıfatları; dilde anlatımı yumuşatmak, nazik hale getirmek ve isimlerin özelliklerini daha hafif bir şekilde belirtmek için kullanılır. Bu sıfatlar, anlatımın daha nazik ve ince bir şekilde yapılmasını sağlar ve dinleyicinin veya okuyucunun zihninde daha hafif bir etki bırakır.

 

6. Belgisiz Sıfatlar

 

Belgisiz sıfatlar, isimlerin miktarını veya sayısını belirli olmayan bir şekilde ifade eden sıfatlardır. Bu sıfatlar, isimleri tam olarak değil de belirsiz bir şekilde belirtir ve bu nedenle kesinlik içermeyen durumlarda kullanılır. Belgisiz sıfatlar, isimlere belirsizlik anlamı katarak isimlerin kesin sayısını veya miktarını belirtmeden onları tanımlar.

 

Bu sıfatlar, isimlerin miktarını veya sayısını kesin bir şekilde belirtmeden ifade eder. Örneğin; "birçok insan" ifadesinde "birçok" sıfatı, insanların sayısını belirsiz bir şekilde belirtir.

 

Belgisiz sıfatlar, farklı belirsizlik türlerini ifade edebilir. Örneğin;

 

• "Bazı insanlar" ifadesinde "bazı" sıfatı, insanların bir kısmını belirsiz bir şekilde belirtir.
• "Hiçbir sorun" ifadesinde "hiçbir" sıfatı, sorunların olmadığını kesin bir şekilde ifade eder ancak miktar olarak belirsizlik içerir.
• "Biraz su" ifadesinde "biraz" sıfatı, suyun miktarını belirsiz bir şekilde ifade eder.

 

Ayrıca belgisiz sıfatlar, isimleri genel bir şekilde belirterek kesin miktar veya sayı vermekten kaçınır. Bu, anlatımın daha genel ve geniş kapsamlı olmasını sağlar. Örneğin; "tüm öğrenciler" ifadesinde "tüm" sıfatı, öğrencilerin tamamını belirtirken kesin bir sayı vermez.

 

Örnekler:

 

• Bir: Bir varlığın belirsiz miktarını veya sayısını belirtir. Örneğin; "bir adam" ifadesinde "bir" sıfatı, adamın sayısını belirsiz bir şekilde belirtir.
• Birkaç: Birkaç varlığın sayısını belirsiz bir şekilde belirtir. Örneğin; "birkaç gün" ifadesinde "birkaç" sıfatı, günlerin kesin sayısını belirtmeden birkaç tane olduğunu ifade eder.
• Birçok: Birçok varlığın sayısını belirsiz bir şekilde belirtir. Örneğin; "birçok kitap" ifadesinde "birçok" sıfatı, kitapların sayısını kesin bir şekilde belirtmeden çok sayıda olduğunu ifade eder.
• Bazı: Bazı varlıkların bir kısmını belirtir. Örneğin; "bazı insanlar" ifadesinde "bazı" sıfatı, insanların bir kısmını belirsiz bir şekilde ifade eder.
• Hiçbir: Hiçbir varlığın olmadığını belirtir. Örneğin; "hiçbir sorun" ifadesinde "hiçbir" sıfatı, sorunların olmadığını kesin bir şekilde belirtir.
• Tüm: Tüm varlıkların tamamını belirtir. Örneğin; "tüm öğrenciler" ifadesinde "tüm" sıfatı, öğrencilerin tamamını belirtir ancak kesin bir sayı vermez.
• Çok: Çok sayıda veya miktarda varlığı belirtir. Örneğin; "çok insan" ifadesinde "çok" sıfatı, insanların sayısını kesin bir şekilde belirtmeden çok sayıda olduğunu ifade eder.
• Az: Az sayıda veya miktarda varlığı belirtir. Örneğin; "az yemek" ifadesinde "az" sıfatı, yemeğin miktarını belirsiz bir şekilde az olduğunu belirtir.

 

Belgisiz sıfatlar, anlatımda belirsizlik katmak ve isimleri genel bir şekilde belirtmek için kullanılır. Bu sayede isimlerin kesin miktar veya sayısını belirtmeden geniş bir perspektif sunar ve anlatımın esnekliğini artırır.

Yapı Bakımından Sıfatlar

Sıfatlar, yapılarına göre farklı türlere ayrılır ve her bir tür, kelimenin oluşumuna ve kullanım biçimine göre belirlenir.

 

1. Basit Sıfatlar

 

Basit sıfatlar, herhangi bir yapım eki almamış, kök halinde bulunan sıfatlardır. Bu sıfatlar, kelimenin temel haliyle kullanılır ve herhangi bir ek almazlar. Basit sıfatlar, isimlerin niteliklerini direkt olarak belirtirler. Örneğin; "kırmızı elma" ifadesinde "kırmızı" sıfatı, elmanın rengini belirtir ve herhangi bir ek almamıştır. Benzer şekilde "uzun yol" ifadesinde "uzun" sıfatı, yolun uzunluğunu belirtir.

 

2. Türemiş Sıfatlar

 

Türemiş sıfatlar, kök halindeki bir kelimenin yapım eki almasıyla oluşur. Bu yapım ekleri, kelimenin anlamını değiştirir veya genişletir. Türemiş sıfatlar, isimlerin çeşitli özelliklerini daha spesifik bir şekilde belirtirler. Örneğin; "ses" kelimesine "-siz" eki getirilerek oluşturulan "sessiz" kelimesi, "ses" kökünden türemiş bir sıfattır ve sessiz ortamı ifade eder. Benzer şekilde "hüzün" kelimesine "-lü" eki getirilerek oluşturulan "hüzünlü" kelimesi, hüzünlü bir durumu belirtir.

 

3. Birleşik Sıfatlar

 

Birleşik sıfatlar, en az iki kelimenin bir araya gelmesiyle oluşur ve bu kelimeler anlam açısından kaynaşarak tek bir sıfat oluşturur. Birleşik sıfatlar iki ana gruba ayrılır:

 

• Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar: Bu sıfatlar, iki veya daha fazla kelimenin anlam açısından kaynaşmasıyla oluşur ve kelimeler bir araya gelerek yeni bir anlam oluşturur. Örneğin; "karagöz".
• Kurallı Birleşik Sıfatlar: Bu sıfatlar, belirli kurallar çerçevesinde kelimelerin bir araya gelmesiyle oluşur. Genellikle "-lı, -li, -sız, -siz" gibi ekler kullanılarak yapılır. Örneğin; "bağcıklı ayakkabı".

 

4. Pekiştirilmiş Sıfatlar

 

Pekiştirilmiş sıfatlar, niteleme sıfatlarının anlamını güçlendirmek için kullanılır. Bu sıfatlar, niteleme sıfatlarının önüne "m, p, r, s" gibi eklerle eklenerek yapılır. Örneğin; "bembeyaz kar" ifadesinde "bembeyaz" sözcüğü, karın beyazlığını vurgular. "Kıpkırmızı" ifadesinde "kırmızı" sıfatı pekiştirilmiştir ve rengin yoğunluğunu belirtir.

 

5. Kelime Grubu Hâlindeki Sıfatlar

 

Kelime grubu hâlindeki sıfatlar, iki veya daha fazla kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu sıfatlardır. Bu gruplar, bir sıfat tamlaması oluşturarak isimleri niteleyen veya belirten bir yapı oluşturur. Örneğin; "dümdüz yollar" ifadesinde "dümdüz" kelime grubu, yolların düzlüğünü belirtir. "Sapasağlam binalar" ifadesinde ise "sapasağlam" kelime grubu, binaların sağlamlığını belirtir.

Sıfatlarda Anlam

Sıfatlar, isimlerin niteliklerini ve özelliklerini belirlerken anlam kuvvetlendirme, anlam daraltma ve karşılaştırma (derecelendirme) gibi farklı yollarla kullanılarak cümlelerin anlatım gücünü artırırlar.

 

1. Sıfatlarda Anlam Kuvvetlendirme

 

Sıfatlarda anlam kuvvetlendirme, niteleme sıfatlarının anlamını güçlendirerek ve daha belirgin hale getirerek kullanılır. Bu, sıfatın etkisini artırır ve isimlerin özelliklerini daha vurgulu bir şekilde ifade eder.

 

Yöntemler:

 

• Pekiştirme Ekleri: Sıfatların önüne "m, p, r, s" harfleri eklenerek kuvvetlendirilir. Örneğin; bembeyaz, kıpkırmızı, mosmor
• Soru Eki ile Pekiştirme: Sıfatın sonuna "mi" soru eki eklenerek kuvvetlendirme yapılır. Örneğin; güzel mi güzel, zor mu zor
• Sıfatın Tekrarı: Sıfat tekrarlanarak anlam kuvvetlendirilir. Örneğin; soğuk soğuk

 

2. Sıfatlarda Anlam Daraltma

 

Sıfatlarda anlam daraltma, niteleme sıfatlarının anlamını yumuşatmak veya küçültmek için kullanılır. Bu, sıfatın etkisini azaltır ve isimlerin özelliklerini daha hafif bir şekilde ifade eder.

 

Yöntem:

 

• Küçültme Ekleri: Niteleme sıfatlarına "-cık, -cek, -cik, -(i)msi, -(i)mtırak" ekleri eklenerek yapılır. Örneğin; küçük → küçücük

 

3. Sıfatlarda Karşılaştırma (Derecelendirme)

 

Sıfatlarda karşılaştırma, iki veya daha fazla ismin özelliklerini kıyaslamak için kullanılır. Bu, isimlerin niteliklerini belirli bir düzeye göre derecelendirme yoluyla ifade eder.

 

Yöntemler:

 

• Üstünlük Derecesi: İki ismin özelliklerini karşılaştırarak birinin diğerinden daha üstün olduğunu belirtir. Örneğin; Ali, Ahmet'ten daha uzun. 
• En Üstünlük Derecesi: Bir ismin belirli bir grup içindeki en üstün niteliğini belirtir. Örneğin; Ali, sınıfın en uzun öğrencisidir.

 

Karşılaştırma Ekleri:

 

• Daha: İki varlık arasında kıyaslama yaparken kullanılır. Örneğin; Ali, Ahmet'ten daha çalışkan.
• En: Bir varlığın diğer tüm varlıklardan üstün olduğunu belirtmek için kullanılır. Örneğin; Bu elbise, mağazadaki en güzel elbisedir.
• Kadar: İki varlığın eşit olduğunu belirtmek için kullanılır. Örneğin; Bu pasta, o pasta kadar lezzetli.