Sesteş Kelimeler Nelerdir? Sesteş Kelimelerin Özellikleri ve Örnekler

İçindekiler

Sesteş Nedir?

Sözcüklerin "sesteş" olarak tanımlanmasının temel kuralı hem okunuş hem yazılışlarının aynı, anlamlarının ise farklı olmasıdır. Bazı sözcüklerin okunuşu aynı veya birbirine yakın olup, yazılışları farklı olabilir. Bu kelimeler "sesteş kelimeler" grubuna dahil edilemez. Örneğin, grup kelimesi ile gurup kelimesinin okunuşları birbirine oldukça yakın olup, anlamları farklıdır. Ancak bu kelimeler sesteş değildir. Benzer şekilde "öğle" ve "öyle" kelimelerinin okunuşları birbirine benzer. Ancak anlamları gibi yazılışları da farklı olan bu kelimeler eş sesli değildir. Sesteş kelimeler konusunda kafa karıştırabilen bir diğer kavram ise "çok anlamlılık"tır. Bazı kelimeler farklı şekillerde türetilerek kelimenin temel anlamıyla ilişkili farklı anlamlar ortaya çıkartılır. Bu durumda söz konusu kelimeler sesteş olmazlar. Sesteş kelimeler anlam olarak birbirinden bağımsız, ses olarak birbiriyle aynı olan kelimelerdir.

Sesteş Kelimeler Nelerdir?

Aynı şekilde yazılıp okunan, farklı anlamlar ifade eden kelimelere Türkçe’de çok sayıda örnek vermek mümkündür. Bu konuda en yanıltıcı unsurlardan biri ise düzeltme işaretinin (^) kullanıldığı kelimelerdir. Bazı kelimelerde sesli harflerin üstüne gelen bu işaret, kelimenin anlamını değiştirmekle birlikte yazılışını da değiştirir. Bu nedenle düzeltme eki konulmadığında yazılışı aynı olan, ancak okunuş gereği düzeltme/ uzatma işareti kullanılan sözcükler "sesteş kelimeler" grubuna dahil edilemez. Örnek vermek gerekirse, TDK sözlüğünde "babanın kız kardeşi" anlamına gelen "hala" sözcüğü uzatma işareti eklendiğinde “şimdiye kadar" anlamına gelen "hâlâ" sözcüğüne dönüşür. Bu iki sözcük her ne kadar yazılışı olarak birbirine benzese de sesteş değildir. Bazı kelimelerde inceltme amacıyla kullanılan işaretler, bazılarında ise harfin daha uzun okunması için kullanılır. Bu tarz durumlarda da kelimeleri sesteş olarak kabul etmek doğru olmaz. Sesteş kelimelere örnek olarak, "yüz, el, er, güç, ocak, pas" gibi sözcükler verilebilir.

Günlük Hayatta En Sık Kullanılan Sesteş Sözcükler Nelerdir?

Günlük hayatta kullanılan bazı kelimeler bir anlamıyla cümlede "isim" olarak yer alırken, diğer anlamıyla "mastarsız fiil" olarak bulunabilir. "Atlara bol bol yem at." cümlesinde olduğu gibi öznedeki "at" ile yüklemdeki mastarsız "at" sözcüğü, farklı anlamlara gelir. Ancak yazılışları ve okunuşları aynı olduğu için bu sözcük "sesteş kelimeler" grubunda yer alır. Günlük hayatta oldukça sık kullanılan bazı sesteş kelimeler şu şekilde sıralanabilir:

Yüz: Sayı olan 100, surat anlamına gelen "yüz" ve "yüzmek" fiilinin mastar eki almamış hali gibi farklı anlamlarda kullanılır.
Diz: "Dizmek" fiilinin mastarsız hali ve bacakta bulunan eklem bölgesi olan "diz" anlamlarını taşır.
El: İnsan uzvu olan "el", yabancı anlamındaki "el" ve oyundaki sıra, tur anlamı taşıyan "el" olmak üzere farklı anlamlarda cümle içinde kullanılır.
At: Binek hayvanı olan "at" ile birlikte "atmak" fiilinin mastarsız hali için kullanılır.
Düş: Rüya, hayal anlamına gelen "düş" ile "düşmek" fiilinin mastarsız hali için kullanılan sesteş bir kelimedir.
Pas: Oksitlenme sonucu metalde oluşan lekelenme ve futbol terimi olan "pas" olarak eş seslidir.
Yat: "Yatmak" fiilinin mastarı eksik hali ve tekne olarak "yat" için kullanılır.
Saz: Su ve bataklık kıyılarındaki "saz" ile bir çalgı olan "saz" eş seslidir.
Seri: "Dizi" anlamına gelen bu sözcük aynı zamanda "hızlı" anlamı taşır.
Yaz: Mevsim olarak bilinen "yaz" aynı zamanda "yazmak" fiilinin köküdür.
Zar: İnce kabuklara verilen ad olan "zar", aynı zamanda oyunlarda kullanılan, 1’den 6’ya kadar olan rakamların bulunduğu küp için kullanılır.
İn: Mağaralarda bulunan sığınaklar için kullanılan "in" sözcüğü, "inmek" fiilinin mastar eki almamış halidir.
Dal: Ağacın bir parçası olan "dal" sözcüğü aynı zamanda "dalmak" fiili için kullanılır.
Devir: Çağ ve dönem anlamı taşıyan "devir" sözcüğü, tekrar eden mekanik hareketler için de kullanılabilir.
Ak: Beyaz anlamına gelen bu sözcük, aynı zamanda "akmak" fiilinin mastarsız halidir.
Al: "Ak" sözcüğünde olduğu gibi bu kelime de kırmızı rengini ve "almak" eyleminin kökünü ifade eder.
Arı: Hayvan olarak bilinen "arı" sözcüğü, "temiz" anlamını taşır.
Ekmek: Temel gıdalardan birisi olan "ekmek", tarımda da kullanılan bir eylemdir.
Sağ: Yön bildiren "sağ" sözcüğü ve "yaşayan, diri" anlamındaki "sağ" aynı seslerden oluşmuş sesteş bir sözcüktür.
Kara: Siyah renginin eş anlamlısı olan "kara" sözcüğü aynı zamanda "kıyı, toprak parçası" anlamında da kullanılır.
Kaz: Bir hayvan olan "kaz" ile "kazmak" fiilinin kökü aynı seslerden oluşmuştur.

Bunların dışında günlük hayatta en sık kullanılan sesteş sözcükler arasında; çay, koca, kaz, kupa, bin, kır, ağ, ay, pike, kıta, sal, tez, cilt, dolu, geç, hayır, iç, it, ünlü, kan, dik, boğaz gibi kelimeler bulunur.

Sesteş Sözcükler Nasıl Belirlenir?

Sesteş sözcüklerin belirlenmesinde dikkat edilmesi gereken konulardan biri; bahsi geçen kelimelerin gerçek anlamlarıyla kullanılıyor olmasıdır. Yani bir kelime başka bir cümlede mecazi olarak farklı bir anlamda kullanılıyorsa, bu durumda sesteş olarak kabul edilmesi doğru olmaz. Yüz kelimesi, sesteş bir sözcüktür. Ancak masanın yüzü, koltuk yüzü gibi kullanımlarına bakılarak "sesteş" teşhisinin konulması yanlıştır. Bunlar, kelimenin mecazi kullanımına örnektir. Yüz kelimesinin sesteş olduğunu kanıtlamak için sayı olan "yüz" ve surat anlamına gelen "yüz" kullanımları örnek verilebilir. Kelimenin gerçek anlamıyla kullanıldığına emin olduktan sonra yumuşatma işareti, okunuş benzerliği gibi hususlara dikkat edilmesi gerekir. Ayrıca, eş sesli kelimeler ile eş anlamlı kelimeler birbiriyle karıştırılmamalıdır. Eş anlamlı kelimelerde ses benzerliği bulunmaksızın farklı seslerden oluşan kelimelerin anlamları aynıdır. Sesteş kelimeler için ise tam tersi durum geçerlidir.

Kelimenin tamamında aynı harflerin kullanıldığı, birbirinden farklı anlamlar taşıyan sesteş sözcükler, günlük hayatta ve çeşitli formatlardaki yazılı metinlerde kullanılabilir. Bazen aynı kelime bir cümle içinde birden farklı anlamıyla yer alabilir ("Yüz kere yüzüme dokunmamasını söyledim." "Çayın kenarında çay içtik." gibi…) Özellikle şiir gibi metinlerde uyak elde etmek amacıyla dize sonlarında sesteş kelimelerin art arda kullanımına sıklıkla rastlanır. Farklı yerlerde kullanılan bu tarz sesteş sözcükler, Türkçenin zengin bir dil olmasında oldukça etkilidir.