İlk Çağ'da birçok uygarlık, merkezi bir devlet yapısı yerine şehir devletleri halinde örgütlenmiştir. Şehir devletleri, bağımsız ve kendi kendini yöneten, genellikle surlarla çevrili küçük yerleşim yerleridir. Bu şehir devletleri, siyasi, ekonomik ve kültürel anlamda önemli merkezler olmuştur. Bu yazımızda şehir devletleri halinde örgütlenen İlk Çağ uygarlıklarını ele alacağız.
İçindekiler
Yunan Şehir Devletleri: Atina ve Sparta
Antik Yunan dünyasında şehir devletleri (polis), bağımsız ve özerk yapılarıyla öne çıkmışlardır. Bu şehir devletleri arasında en önemlileri ve en çok bilinenleri Atina ve Sparta'dır. Bu iki şehir devleti, yönetim biçimleri, kültürel yapıları, askeri güçleri ve sosyal yaşamları ile birbirlerinden çok farklıdır. Atina, demokrasi ve kültürel gelişimi ile tanınırken; Sparta, askeri disiplini ve oligarşik yönetimi ile dikkat çekmiştir.
Atina
Atina, dünyadaki ilk demokratik yönetim sistemini geliştirmiştir. MÖ 5. yüzyılda Perikles döneminde demokrasinin altın çağına ulaşmıştır. Ekklesia, tüm Atina vatandaşlarının katılabildiği bir meclis olup, önemli kararlar burada alınırdı. Dikasteria ise Atina'nın adalet sistemiydi ve halk tarafından seçilen büyük jüri üyelerinden oluşan mahkemelerden oluşurdu.
Atina; Sokrates, Platon ve Aristoteles gibi ünlü filozofların yaşadığı ve eserler verdiği bir merkezdir. Bilimsel ve felsefi düşüncenin gelişiminde büyük rol oynamıştır. Atina, tragedya ve komedya gibi tiyatro türlerinin doğduğu yerdir. Ünlü oyun yazarları Aiskhylos, Sophokles ve Aristophanes Atina'da yaşamışlardır. Atina'da eğitim, gençlerin hem bedenlerini hem de zihinlerini geliştirmeye yönelikti. Gymnasionlar ve akademiler, eğitim ve spor faaliyetlerinin merkeziydi.
Ayrıca Atina, deniz ticaretinde büyük başarılar elde etmiştir. Pire Limanı, Akdeniz'in en işlek limanlarından biri olmuştur. Buna ek olarak Atina; seramik, dokuma ve metal işçiliğinde gelişmiş bir merkezdi. Bu ürünler, Akdeniz'in dört bir yanına ihraç edilirdi.
Sparta
Sparta, iki kral tarafından yönetilen bir oligarşik sisteme sahipti. Krallar hem dini hem de askeri liderlerdi. Gerousia, 28 yaşlı adam ve iki kraldan oluşan bir meclisti. Önemli kararlar burada alınırdı. Eforlar ise beş kişilik bir ekipten oluşuyordu ve Sparta'nın günlük yönetiminden sorumlu olan memurlardı. Eforlar, büyük bir yetkiye sahipti ve kralları bile yargılayabilirdi.
Sparta, askeri disiplini ve sert eğitim sistemiyle ünlüdür. Her erkek, yedi yaşından itibaren agoge adı verilen sıkı bir askeri eğitimden geçerdi. Tam vatandaşlık haklarına sahip olan ve tüm yaşamlarını askerlik ve savaş sanatına adayan Spartalı erkeklere Spartiates denirdi. Perioikoi, Sparta çevresinde yaşayan ve ticaretle uğraşan özgür ama tam vatandaş olmayan halktı. Helotlar ise köle statüsünde olup, tarım ve diğer işlerde çalıştırılırlardı.
Sparta, kültürel ve sanatsal faaliyetlerden ziyade askeri disiplin ve sadelik üzerine odaklanmıştı. Sanat ve edebiyat, Sparta'da pek gelişmemiştir. Sparta'da kadınlar, diğer Yunan şehir devletlerine göre daha fazla hak ve özgürlüğe sahipti. Kadınlar, spor yapar ve ev işlerinin yanı sıra bazı ticari faaliyetlerde bulunurdu.
Sparta ekonomisi, büyük ölçüde tarıma dayalıydı. Helotlar tarafından işletilen tarım arazileri, Spartalıların geçimini sağlardı. Sparta, ticarete fazla önem vermemiştir. Ancak Perioikoi aracılığıyla sınırlı ticaret faaliyetleri yürütülmüştür.
Sümer Şehir Devletleri
Sümer şehir devletleri, Mezopotamya'nın ilk büyük medeniyetlerinden biri olarak bağımsız, kendi kendine yeten ve kendi yöneticileri olan küçük siyasi birimlerdi. Bu şehir devletleri; siyasi, ekonomik, dini ve kültürel alanlarda büyük gelişmeler kaydetmişlerdir. Sümerlerin şehir devletleri halinde örgütlenmesi, onların tarımsal üretimi artırmalarına, ticaret yapmalarına ve kültürel gelişmelerine katkıda bulunmuştur. Sümer şehir devletlerinin en önemlileri Ur, Uruk ve Lagaş’tır. Sümerlerin bıraktığı miras, günümüz uygarlıklarının temelini oluşturmuş ve tarihte önemli bir yer edinmiştir.
Fenike Şehir Devletleri
Denizcilikte önemli başarılara imza atan ve bağımsız şehir devletleri halinde örgütlenen Fenikeliler, bazı önemli şehir devletleri ile ön plana çıkmıştır. İşte önemli Fenike şehir devletleri:
- Tiros (Tyre): Bugünkü Lübnan'ın güneyinde yer alan Tiros, Fenike'nin en önemli ve en güçlü şehir devletlerinden biriydi. Tiros, Akdeniz'in dört bir yanında ticaret kolonileri kurmuş ve geniş bir ticaret ağı oluşturmuştur. Kartaca, Tiros'un kurduğu en ünlü kolonidir. Tiros, zengin mimarisi ve sanat eserleriyle ünlüdür. Şehirde büyük tapınaklar ve saraylar bulunmaktaydı.
- Sidon: Bugünkü Lübnan'ın batısında yer alan Sidon, Fenike'nin en eski ve en önemli şehir devletlerinden biridir. Sidon, cam işçiliği ile ünlüdür ve Fenike camının üretildiği merkezlerden biridir. Sidon cam eşyaları, Akdeniz'in dört bir yanında ticaretin önemli bir parçası olmuştur. Sidon, geniş ticaret ağları ve güçlü donanması ile deniz ticaretinde önemli bir rol oynamıştır.
- Byblos: Bugünkü Lübnan'ın kuzeyinde yer alan Byblos, Fenike'nin en eski ve en önemli şehir devletlerinden biridir. Byblos, papirüs ticareti ile ünlüdür. Mısır'dan getirilen papirüsler burada işlenir ve Akdeniz'in diğer bölgelerine ihraç edilirdi. Byblos, zengin mimarisi ve kültürel hayatı ile dikkat çeker. Şehirde büyük tapınaklar ve kamu binaları bulunmaktaydı.
Fenike Şehir Devletlerinin Özellikleri
Fenike şehir devletleri, bağımsız ve özerk yapılar olarak yönetilirdi. Her şehir devleti kendi kralı tarafından yönetilirdi ve merkezi bir yönetim bulunmazdı. Fenike şehir devletlerinin başında genellikle kral unvanını taşıyan yöneticiler bulunurdu. Bu krallar hem siyasi hem de dini liderlerdi.
Fenikeliler, Akdeniz'in dört bir yanında geniş ticaret ağları kurmuşlardır. Bu ticaret ağları, Fenike şehir devletlerinin ekonomik gücünü artırmıştır. Fenikeliler, ticaretin yanı sıra Akdeniz kıyılarında ve adalarında ticaret kolonileri kurmuşlardır. Kartaca, en ünlü Fenike kolonilerinden biridir. Fenikeliler; ahşap, metal, kumaş, cam eşyalar ve boyalı kumaşlar gibi çeşitli malların ticaretini yapmışlardır. Özellikle mor boyalı kumaşları, asalet ve zenginlik simgesi olarak ünlüydü.
Fenikeliler, gemi inşasında büyük ustalık göstermişlerdir. Dayanıklı ve hızlı gemiler yaparak deniz ticaretinde üstünlük sağlamışlardır. Fenikeliler, deniz haritacılığı ve navigasyon konusunda ileri gitmişlerdir. Akdeniz'in farklı bölgelerine güvenli ve hızlı seyahat etmelerini sağlayan haritalar ve denizcilik teknikleri geliştirmişlerdir.
Fenikeliler, tarihin bilinen ilk alfabelerinden birini geliştirmişlerdir. Fenike alfabesi, 22 harften oluşur ve sesleri temsil eder. Bu alfabe, Yunan ve Latin alfabelerinin temelini oluşturmuştur. Fenikeliler, ticaret yaptıkları bölgelerle kültürel etkileşimde bulunmuşlar ve bu sayede yazı, sanat ve teknolojide ilerlemeler kaydetmişlerdir.
