Nobel Ödüllü Bilim İnsanı Aziz Sancar Kimdir?

Aziz Sancar Kimdir?

Aziz Sancar, 8 Eylül 1946’da Mardin’in Savur ilçesinde doğmuş olan Türk kökenli bir bilim insanıdır. Ailesi, eğitim ve bilime büyük değer veren mütevazı bir çiftçi ailesiydi. Aziz Sancar, küçük yaşlardan itibaren başarılı bir öğrenci olarak dikkat çekti. Eğitim hayatında gösterdiği bu başarı onu uluslararası bir bilim insanı olmaya yönlendirdi. Türkiye'de başladığı tıp eğitimini ABD'de biyokimya alanında yaptığı doktora çalışmalarıyla derinleştiren Sancar, yaşamını ve kariyerini bilime adamıştır.

 

Sancar’ın kariyeri boyunca yürüttüğü araştırmalar, genetik bozuklukların nedenlerini ve çözüm yollarını anlamaya yönelik önemli adımlar atılmasını sağladı. 2015 yılında Nobel Kimya Ödülü'nü kazanması, bilimsel dünyadaki en yüksek onurlardan biri olarak kabul edildi ve onu Türkiye'nin gurur kaynaklarından biri haline getirdi.

Aziz Sancar’ın Hayatı

Aziz Sancar, Mardin'in küçük bir ilçesi olan Savur'da doğup büyüdü. Ailesi çiftçilik yaparak geçimini sağlarken, Sancar eğitimine önem veren bir çevrede yetişti. İlkokul ve ortaokul eğitimini memleketinde tamamladıktan sonra lise eğitimi için İstanbul’a gitti. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde tıp eğitimi aldı ve mezun olduktan sonra kısa bir süre Türkiye’de doktorluk yaptı. Ancak Sancar, bilimsel merakını ve araştırma tutkusunu derinleştirmek amacıyla ABD'ye giderek biyokimya alanında uzmanlaşmaya karar verdi.

 

1977 yılında ABD'deki Texas Üniversitesi'nde biyokimya alanında doktora eğitimini tamamlayan Sancar, ardından Yale Üniversitesi’nde post-doktora çalışmalarına başladı. Yale’deki çalışmaları sırasında DNA onarım mekanizmaları üzerine yoğunlaştı ve bu konudaki ilk büyük buluşlarını burada gerçekleştirdi. Bu çalışmalar, onu daha sonra kazandığı Nobel Ödülü’ne götüren yolun başlangıcı oldu.

Eğitim ve Akademik Kariyeri

Aziz Sancar’ın akademik kariyeri, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezuniyetiyle başladı. Ancak onun bilim dünyasında tanınmasını sağlayan çalışmalar, ABD'de biyokimya alanındaki araştırmalarıyla şekillendi. Texas Üniversitesi’nde biyokimya doktorasını tamamlayan Sancar, DNA’nın nasıl onarıldığını anlamaya yönelik araştırmalar yaptı. Bu araştırmalar, DNA'nın hasar gördüğünde nasıl tamir edildiği ve bu süreçte hangi enzimlerin rol oynadığına dair önemli keşifler içermekteydi.

 

Doktora sonrasında Yale Üniversitesi’nde yürüttüğü post-doktora çalışmaları sırasında “Nükleotid Eksizyon Onarımı” mekanizması üzerine önemli buluşlar yaptı. Bu mekanizma, hücrelerin UV ışığı veya kimyasal maddeler nedeniyle zarar gören DNA'larını nasıl onardıklarını açıklıyordu. Sancar, bu buluşu ile bilim dünyasında hızla tanınmaya başladı ve ilerleyen yıllarda ABD’deki North Carolina Üniversitesi’nde profesörlük unvanını aldı. Bu üniversitede DNA onarımı, biyolojik saat (sirkadiyen ritimler) ve kanser tedavisi üzerine önemli araştırmalarına devam etti.

Bilime Katkıları ve Önemli Çalışmaları

Aziz Sancar’ın en büyük bilimsel katkılarından biri, DNA onarımı alanındaki çalışmalarıdır. DNA, yaşamın temel yapı taşıdır ve hücreler tarafından sürekli olarak yeniden üretilir. Ancak çevresel faktörler, radyasyon veya kimyasal maddeler gibi etmenler DNA’da hasarlara yol açabilir. Aziz Sancar, bu hasarların nasıl tamir edildiğini anlamaya yönelik önemli araştırmalar yaptı.

 

Sancar’ın en çok bilinen çalışmaları arasında “Nükleotid Eksizyon Onarımı” ve “Fotoliyaz” enzimi ile ilgili keşifleri bulunur. Nükleotid Eksizyon Onarımı, DNA’daki hasarlı bölgelerin kesilip çıkarıldığı ve yeni nükleotidlerle tamir edildiği bir mekanizmadır. Bu mekanizma, hücrelerin kanser oluşumuna yol açabilecek DNA hasarlarını nasıl önlediğini anlamak açısından kritik öneme sahiptir. Ayrıca Sancar’ın keşfettiği Fotoliyaz enzimi, UV ışığı ile zarar gören DNA’yı onarabilen bir enzimdir.

DNA Onarımı ve Nobel Ödülü

Aziz Sancar, 2015 yılında İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından Tomas Lindahl ve Paul Modrich ile birlikte Nobel Kimya Ödülü'ne layık görülmüştür. Üç bilim insanı, DNA’nın onarım mekanizmalarını çözümleyen çalışmalarından dolayı bu prestijli ödülü kazandılar. Sancar, özellikle “Nükleotid Eksizyon Onarımı” adlı mekanizmayı detaylandırarak, DNA'da meydana gelen hasarların nasıl tespit edilip onarıldığını gösterdi. Bu keşif, hücresel hasarların nasıl önlenebileceğini ve tedavi edilebileceğini anlamak açısından çok önemli bir adımdı.

 

DNA onarımı mekanizmalarının anlaşılması, kanser başta olmak üzere genetik temelli birçok hastalığın tedavisinde devrim niteliğinde ilerlemelere yol açmıştır. Bu mekanizmaların bilinmesi, hastalıkların erken teşhisinde ve tedavisinde yeni yöntemlerin geliştirilmesine olanak tanımıştır.

Aziz Sancar’ın Aldığı Diğer Ödüller ve Onurlandırmalar

Aziz Sancar, Nobel Kimya Ödülü dışında da birçok önemli ödül ve onurlandırmaya layık görülmüştür. Bunlardan bazıları şunlardır:

 

• TÜBİTAK Bilim Ödülü (1997): Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu tarafından verilen bu ödül, Sancar’ın bilimsel araştırmalarına olan katkısını onurlandırmıştır.
• ABD Ulusal Bilim Akademisi Üyeliği (2005): Aziz Sancar, Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Bilim Akademisi’ne seçilen ilk Türk bilim insanı olmuştur.
• Vehbi Koç Ödülü (2007): Türkiye’nin en prestijli ödüllerinden biri olan Vehbi Koç Ödülü, Aziz Sancar’a bilim dünyasındaki olağanüstü başarıları nedeniyle verilmiştir.
• Atatürk Uluslararası Barış Ödülü (2016): Sancar, bilimsel başarılarının yanı sıra barışa ve insanlığa katkıları nedeniyle bu ödüle layık görülmüştür.

 

Ayrıca Sancar, bilim dünyasına yaptığı katkıların yanı sıra Türk kültürünü ve eğitimini destekleyen birçok çalışmaya da imza atmıştır. Amerika’daki Türk öğrencilere burs desteği sağlayan ve Türk bilim insanlarının uluslararası arenada daha fazla yer almasını amaçlayan çalışmalar yapmıştır.