Hücreler, DNA’larını aktaracakları yeni hücrelere bölünerek çoğalır. Bölünme olayı iki farklı şekilde gerçekleşir. Bunlardan ilki mitoz bölünme, ikincisi ise mayoz bölünmedir. Her birinin kendi içinde farklı aşamaları vardır. Gen aktarımı yapan hücre eğer vücut hücresiyse gerçekleşen bölünme mitoz bölünmedir. Mayoz bölünme ise sadece üreme ana hücrelerinde görülür. Mayoz bölünme sayesinde hücreler arasında gen aktarımıyla birlikte gen değişimi de gerçekleşir. Kromozom sayısının yarıya indirilmesini sağlayan mayoz bölünmenin bir diğer adı da "redüksiyon bölünme"dir. Eşeyli üreyen canlıların üreme ana hücrelerinde gerçekleşen mayoz bölünmenin canlılar için önemi oldukça fazladır. Bunun sebebi bu bölünme sayesinde memeli canlılarda sperm ve yumurta oluşmasının sağlanmasıdır. Oluşan sperm ve yumurtalar döllendiğinde ise yeni bir canlı oluşur.
Mayoz bölünme ve evreleriyle ilgili detaylı bilgiye yazımızın devamından ulaşabilirsiniz.
İçindekiler
Mayoz Bölünme Nedir?
Mayoz bölünme bir tür çekirdek bölünmesi gibi düşünülebilir. Mayoz bölünmeyle diploit yani 2n kromozomlu hücreler bölünerek 4 adet haploit yani n kromozomlu hücreleri oluşturur. Bu hücrelere “gamet” adı verilir. Döllenme sırasında crossing over yani kromozomal gen değişimi olayı gerçekleşerek hücreler arasında gen değişimi yapılır. Gametlerin bu şekilde döllenmesiyle yeni gen haritasına sahip bir zigot oluşur. Eşeyli canlılarda farklı özelliklere sahip eşey hücreler bu şekilde meydana gelir. Temel olarak hücrenin çoğalması yerine gen çeşitliliği oluşmasını hedefleyen mayoz bölünme, döllenme sayesinde de anneye benzeyen ancak gen haritası farklı olan yavruların oluşmasını sağlar.
Mayoz Bölünmenin Özellikleri
Mayoz bölünme, bir diğer hücre bölünmesi olan mitoz bölünmeyle bazı farklı özelliklere sahiptir. İlk etapta mayoz bölünmenin genel özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür:
- Yumurta ve sperm ana hücrelerinde gerçekleşir.
- Gamet oluşumunu sağlar.
- Mayoz bölünme sonucu oluşan hücreler bir daha mayoz bölünemez.
- Mayoz bölünme sırasında tetrat sinaps ve cross over olayları gerçekleşir.
- Mayoz bölünme aşamaları temel olarak mayoz 1 ve mayoz 2 olarak ikiye ayrılır.
- Eşeyli üremenin temeli mayoz bölünmedir.
- Sadece üreme amacıyla gerçekleştirilir.
- Hayat boyunca devam eden bir bölünme türü değildir. Üreme sürecinin tamamlanmasıyla birlikte mayoz bölünme biter.
- Eşeyli üremeyle çoğalan canlıların kendi türleri içinde kromozom sayılarının aynı kalmasına yardımcı olur.
- Genetik açıdan birbiriyle aynı olmayan hücreler oluşur.
Mitoz bölünmeyle mayoz bölünme arasında bazı benzerlikler görülse de temel olarak iki bölünme türü birbirinden oldukça farklıdır. Bu nedenle mayoz bölünme modeli incelenirken mitoz ve mayoz bölünme arasındaki farklılıklar da göz önünde bulundurulmalıdır. İki hücre bölünmesi türü arasındaki temel farklılıklar şunlardır:
- Mitoz bölünmede bölünmenin ardından 2 adet hücre oluşurken mayoz bölünmede 4 adet hücre oluşur.
- Mitoz bölünmede kromozom sayısı değişmezken mayoz bölünmede bu değer yarıya iner.
- Mitoz bölünme hayat boyu vücut hücrelerinde gerçekleşirken, mayoz bölünme üreme dönemi süresince gerçekleşir.
- Mitoz bölünme sayesinde tek hücrelilerde üreme, vücuttaki doku ve organlarda büyüme ve iyileşme sağlanır. Mayoz bölünme ise üreme ana hücrelerinde görülür.
- Mitozda kalıtsal çeşitlilik yoktur. Mayoz bölünmede kalıtsal çeşitlilik sağlanır. Böylece oluşan yeni hücreler mitoz bölünmede ana hücreyle aynı özellikleri taşırken mayoz bölünmede farklı özelliklere sahip olur.
- Mitoz bölünmede sinapsis ve tetrat oluşumu görülmezken mayoz bölünmede görülür.
- Mitoz bölünmede homolog kromozomlar birbirinden ayrılmaz ancak mayoz bölünmede birbirinden ayrılır.
Mayoz Bölünme Evreleri
Mayoz bölünme interfaz (hazırlık evresi) ve mayoz 1, mayoz 2 evreleriyle gerçekleşir. Mayoz 1 ve mayoz 2 kendi içinde farklı evrelere ayrılır. Mayoz 1, kromozom sayısının yarıya indiği evredir. Mayoz 2 evresinde ise gen sayısı yarıya iner. Mayoz 2 evresi, mitoz bölünme ile aynı kurallar çerçevesinde gerçekleşir. İnterfaz aşamasının ardından başlayan mayoz 1; profaz 1, anafaz 1, telofaz 1 evrelerinden oluşur. Mayoz 2 evresi de direkt olarak profaz 2 evresinden başlayarak metafaz 2, anafaz 2 ve telofaz 2 evrelerinin gerçekleşmesiyle tamamlanır.
- İnterfaz: Tıpkı mitoz bölünmede olduğu gibi hücrenin bölünmeye hazırlandığı evredir. G1, S ve G2 diye adlandırılan üç evreden oluşur. Hücre büyümesi ve sentrozom eşlenmesi bu evrede gerçekleşir.
- Profaz 1:
- Mayoz 1’in ilk evresidir.
- Kromatinler kısalıp kıvrılarak X şeklindeki kromozomları oluşturur.
- Kromozomların kopyalanmasıyla kardeş kromatitler oluşur.
- Sinapsis ve tetrat oluşumu bu evrede gerçekleşir. Kromozomların eşlenmesine "sinapsis" adı verilir. Tetrat ise homolog kromozomların yan yana gelmesiyle oluşan yapıdır.
- Çift şeklinde eşleşen kromozomlar "homolog kromozom" olarak adlandırılır.
- Homolog kromozomlarda kardeş olmayan kromatitler arasında crossing-over olayı gerçekleşir.
- Böylece mayoz bölünmenin en önemli özelliklerinden biri olan gen çeşitliliğinin ilk adımı tamamlanmış olur.
- Gen değişimini tamamlayan kromozomlar birbirlerine iğ iplikleriyle bağlanır.
- Metafaz 1: İğ iplikleriyle bağlanan kromozomların hücrenin ortasına dizildiği evredir. Bu dizilimin rastgele olması kalıtsal çeşitliliğin artmasını destekler.
- Anafaz 1: Çekirdeğin orta bölümüne dizilen kromozomlar bu evrede iğ iplikleri tarafından kenarlara doğru çekilir. Çekilme esnasında kardeş kromatitler ayrılmaz.
- Telofaz 1: Kromozomların çekilme işlemi tamamlandığında iki adet haploit (n kromozomlu) hücre oluşur. Oluşan hücrelerdeki kardeş kromatitlerin genetik yapısı birbirinden farklıdır. Mayoz 1 bu şekilde tamamlanır.
- Profaz 2: Mayoz 1’in ardından direkt olarak profaz 2 evresi başlar. Bu evrede kromozomlar tekrar yoğunlaşarak X görünümüne kavuşur. Oluşmuşsa çekirdek zarı tekrar eriyerek sentrozomlar eşlenir. İğ iplikleri kardeş kromatitlere bağlı olarak görülür.
- Metafaz 2: Kromozomlar tekrar çekirdeğin orta kısmında dizili hale gelir.
- Anafaz 2: İğ iplikleri ile kenarlara çekilen kromatitler birbirinden ayrılır.
- Telofaz 2: Her bir yeni hücre için yeni çekirdek zarı oluşumu ve sitokinez yani sitoplazma bölünmesi gerçekleşir. Bu işlem sonunda içlerinde birer adet kromatit bulunan dört adet haploit hücre oluşmuş olur.
Mitoz ve Mayoz Bölünmenin Ortak Özellikleri
Mitoz ve mayoz bölünmeler arasında oldukça fazla farklılık olsa da bu iki bölünme çeşidinin ortak özellikleri de mevcuttur. Mitoz ve mayoz bölünmenin ortak özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
- DNA eşleşmesi iki bölünmede de görülür.
- İğ iplikleri hem mitoz hem mayoz bölünmede oluşur.
- Çekirdek zarı ve çekirdekçiğin erimesi iki bölünmede de gerçekleşir.
- Kardeş kromatitler birbirinden ayrılır.
- Profaz, anafaz, metafaz, telofaz gibi evreler ikisinde de yaşanır.
- Sitokinez hem mayoz hem mitoz bölünme sonucunda gerçekleşir.
Mayoz Bölünme Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Mayoz bölünme birkaç evreden oluşması ve bu evrelerde kromozomlarla kromatitlerin yaşadığı değişimler nedeniyle herkes için kolay anlaşılabilen bir konu olmayabilir. Bu nedenle mayoz bölünme hakkında sık sorulan bazı sorulara cevap vermekte fayda vardır. Mayoz bölünmeye ilişkin en çok sorulan sorular ve cevapları şu şekilde sıralanabilir:
Mayoz Bölünme Sonucu Kaç Hücre Oluşur?
Mayoz bölünme sonrasında bir hücreden 4 adet yeni hücre oluşur. Kromozom sayısının yarıya indiği bu hücrelerin her biri farklı kalıtsal özelliklere sahiptir.
Mayoz Bölünme Sonucu Oluşan Spermlerin Kalıtsal Yapıları Aynı mıdır?
Mayoz bölünmeyi mitoz bölünmeden ayıran en önemli fark kalıtsal yapılardaki değişimdir. Mayoz bölünme sonucu oluşan spermler ana hücreyle kalıtsal olarak farklı yapıdadır.
Mayoz Bölünme Hangi Hücrelerde Görülür?
Mayoz bölünme üreme ana hücrelerinde görülen ve sonucunda sperm ile yumurta üretimini sağlayan bölünme çeşididir.
Benzer İçerikler
