İlk Çağ Anadolu Uygarlıkları

Hititler

Hititler, MÖ 17. yüzyılda Orta Anadolu'da ortaya çıkmış ve zamanla güçlü bir imparatorluk haline gelmişlerdir. Hititlerin kökenleri hakkında çeşitli teoriler bulunmaktadır, ancak genel olarak Kafkaslar üzerinden Anadolu'ya geldikleri kabul edilir. Hititler, Anadolu'nun yerli halkları olan Hattiler ile etkileşime girerek onların kültürlerinden etkilenmiş ve bu sayede güçlü bir medeniyet oluşturmuşlardır.

Hititler, merkezi bir krallık olarak örgütlenmişlerdir. Hitit kralı, aynı zamanda başkomutan, başyargıç ve başrahip olarak ülkeyi yönetmiştir. Kralın yanında Tavananna adı verilen kraliçe de önemli bir rol oynamıştır. Hititlerde Pankuş adı verilen bir danışma meclisi bulunmaktaydı ve bu meclis, kralın yetkilerini sınırlayabilmekteydi.

Hititler, yazılı hukuk sistemini geliştiren ilk medeniyetlerden biridir. Hitit kanunları, suç ve cezaların yanı sıra toplumsal düzeni koruma amacı taşımaktadır. Bu kanunlar, diğer Mezopotamya medeniyetlerinin kanunlarından farklı olarak daha insancıl ve adil bir yapıya sahiptir.

Hititler, çok tanrılı bir dine inanmışlardır. Hitit panteonu hem Anadolu'nun yerel tanrılarını hem de Mezopotamya ve Suriye'nin tanrılarını içermektedir. Bu nedenle Hitit ülkesine "Bin Tanrı İli" denmiştir. Hititler, tanrılarına sunmak için büyük tapınaklar ve açık hava tapınakları (yazılı kaya) inşa etmişlerdir.

Ayrıca kaya anıtları, kabartmalar ve heykeller yapmışlardır. Yazılıkaya ve İvriz kabartmaları, Hitit sanatının en güzel örneklerindendir. Hitit sanatında tanrılar, hayvanlar ve mitolojik sahneler sıklıkla işlenmiştir. Ek olarak çivi yazısının yanı sıra hiyeroglif (resim yazısı) yazısını da kullanmışlardır.

Hitit İmparatorluğu, MÖ 1200'lerde Deniz Kavimleri'nin saldırıları ve iç karışıklıklar sonucu zayıflamış ve sonunda yıkılmıştır. Hattuşa da bu dönemde terk edilmiştir. Ancak Hititlerin bıraktığı kültürel ve sanatsal miras, Anadolu'nun sonraki uygarlıkları üzerinde büyük bir etki bırakmıştır.

Başkent Hattuşa

Hattuşa, Hitit İmparatorluğu'nun başkenti olarak büyük bir öneme sahiptir. Bugünkü Çorum ilinin Boğazkale ilçesi yakınlarında bulunan Hattuşa, MÖ 1600'lerden itibaren Hititlerin siyasi ve kültürel merkezi olmuştur.

Hattuşa, ilk olarak Hatti halkı tarafından kurulmuş, daha sonra Hititler tarafından fethedilerek başkent yapılmıştır. Şehir, doğal savunma avantajları sağlayan kayalık bir arazide yer almaktadır. Hititler, Hattuşa'yı surlarla çevreleyerek güvenli bir şehir haline getirmişlerdir.

Hattuşa, gelişmiş bir şehir planlamasına sahipti. Şehir; saraylar, tapınaklar, surlar, kapılar ve konutlardan oluşan geniş bir yerleşim alanını kapsıyordu. Şehrin en dikkat çekici yapılarından biri, Büyük Tapınak'tı. Bu tapınak, Fırtına Tanrısı ve Güneş Tanrıçası'na adanmıştı ve büyük bir avlu ile çevriliydi.

Hattuşa'nın girişlerinde yer alan Kral Kapısı ve Aslanlı Kapı, Hitit mimarisinin ve sanatının en güzel örneklerindendir. Kral Kapısı, bir kral figürü ile süslenmiş olup şehrin güneydoğu girişinde bulunmaktadır. Aslanlı Kapı ise şehrin batısında yer almakta ve kapının iki yanında büyük aslan heykelleri bulunmaktadır. Bu kapılar, Hattuşa'nın görkemini ve Hititlerin sanatsal yeteneklerini yansıtmaktadır.

Frigler

Frigler, Trakya üzerinden Anadolu'ya göç etmiş ve burada güçlü bir krallık kurmuşlardır. Bu uygarlık; özellikle tarım, hayvancılık ve dokumacılıkta önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Frigler, Kibele'ye tapınan bir toplum olarak dini inançları ve ritüelleriyle de dikkat çekerler.

Ayrıca doğanın bereketini temsil eden ana tanrıça Kibele'ye tapmışlardır. Kibele kültü, Frig toplumunun dini yaşamının merkezinde yer almıştır. Friglerin dini törenleri ve ritüelleri, Kibele'ye adanmış tapınaklarda gerçekleştirilmiştir. Bu tapınaklar, Frig mimarisinin ve sanatının önemli örneklerini oluşturur.

Bunlara ek olarak Frigler, ekonomilerini tarım ve hayvancılık üzerine kurmuşlardır. Tarım arazileri geniş ve verimli olan Frigya bölgesinde buğday, arpa ve diğer tahıllar yetiştirilmiştir. Ayrıca dokumacılıkta ileri gitmişlerdir ve ünlü Frig halıları ve kilimleri ile tanınırlar. Frigler, tarımın yanı sıra ticaretle de uğraşmış ve çevre bölgelerle ekonomik ilişkiler kurmuşlardır.

Frig sanatı ve mimarisi, genellikle taş ve kerpiç malzemelerle inşa edilmiştir. Kayalara oyulmuş anıt mezarları ve tapınakları ile ünlüdür. Bu yapılar, Friglerin mimari becerilerini ve sanatsal yeteneklerini göstermektedir. Frig sanatında geometrik desenler ve doğa temaları yaygın olarak kullanılmıştır.

Frigya, MÖ 7. yüzyılda Kimmerler'in saldırıları sonucu zayıflamış ve sonunda yıkılmıştır. Ancak Friglerin kültürel ve sanatsal mirası, Anadolu'nun sonraki uygarlıkları üzerinde büyük bir etki bırakmıştır.

Başkent Gordion

Gordion, Frigler'in başkenti ve en önemli yerleşim yeridir. Bugünkü Polatlı yakınlarında yer alan Gordion, Frig krallarının yaşadığı ve büyük anıt mezarların bulunduğu bir şehirdir.

Gordion, Frigler'in Trakya'dan Anadolu'ya göç etmelerinin ardından başkent olarak kurulmuştur. Şehir, Sakarya Nehri kıyısında stratejik bir konumda yer almakta ve tarım için verimli topraklara sahip bulunmaktadır. Aynı zamanda başkent, ticaret yollarının kesiştiği bir noktada yer alarak ekonomik açıdan da önemli bir merkez olmuştur.

Gordion'un en ünlü kralı Midas'tır. Midas, Frigya'nın en parlak döneminde hüküm sürmüş ve adı efsanelere konu olmuştur. Midas, Yunan mitolojisinde her dokunduğunu altına çeviren kral olarak bilinir. Kral Midas'ın mezarı, Gordion'da yer alan büyük tümülüslerden biridir. Bu anıt mezar, Friglerin mezar mimarisinin en etkileyici örneklerinden biridir ve geniş bir höyük altında yer almaktadır.

Aynı zamanda Gordion, ünlü "Gordion Düğümü" efsanesi ile de tanınır. Bu düğüm, çözülemeyen bir düğüm olarak bilinir ve kehanete göre düğümü çözen kişi Asya'nın hakimi olacaktır. Büyük İskender, Gordion'a geldiğinde bu düğümü kılıcıyla keserek kehaneti yerine getirmiştir. Bu olay, Gordion'un tarihindeki önemli anlardan biridir.

Lidyalılar

Lidyalılar, Batı Anadolu'nun zengin topraklarında yaşamış ve altın madenciliği ile ün kazanmış bir halktır. Lidya Krallığı'nın ekonomisi büyük ölçüde ticaret ve madenciliğe dayanmaktadır. Lidyalılar, Anadolu'da ticaret yollarının kesiştiği bir bölgede yaşadıkları için ekonomik anlamda güçlü bir medeniyet oluşturmuşlardır.

Aynı zamanda Lidyalılar, tarihte bilinen ilk parayı kullanarak ticaretin gelişmesine büyük katkı sağlamışlardır. Lidya paraları, elektrum adı verilen altın ve gümüş karışımından yapılmıştır. Paranın icadı, ticaretin kolaylaşmasını ve ekonomik faaliyetlerin artmasını sağlamıştır. Lidya, bu sayede zengin ve güçlü bir krallık haline gelmiştir.

Ayrıca ticaretin gelişmesi için Kral Yolu'nu inşa etmişlerdir. Kral Yolu, Sardes'ten başlayarak Mezopotamya'ya kadar uzanan geniş bir ticaret yoluydu. Bu yol, ticaretin yanı sıra kültürel ve siyasi etkileşimleri de artırmış ve Lidya'nın diğer uygarlıklarla ilişkilerini güçlendirmiştir.

Lidya Krallığı, MÖ 546 yılında Persler tarafından fethedilmiştir. Ancak Lidyalıların bıraktığı kültürel ve ekonomik miras, Anadolu'nun sonraki uygarlıkları üzerinde büyük bir etki bırakmıştır. Sardes, Pers İmparatorluğu döneminde de önemli bir şehir olarak varlığını sürdürmüştür. Lidya'nın ekonomik yenilikleri, özellikle paranın icadı, dünya tarihine büyük bir katkı sağlamıştır.

Başkent Sardes

Sardes, Lidya Krallığı'nın başkenti ve en önemli şehri olarak Lidya'nın siyasi, ekonomik ve kültürel merkezidir. Bugünkü Manisa iline bağlı Salihli ilçesi yakınlarında yer alan Sardes, verimli toprakları ve stratejik konumu ile dikkat çeker. Sardes, Lidyalıların başkent olarak kurduğu ve geliştirdiği bir şehir olmuştur. Hermus (Gediz) Nehri kıyısında yer alan Sardes, denizden iç bölgelere uzanan ticaret yollarının kesiştiği bir noktada yer alır. Bu konum, Sardes'in ticaret ve ekonomi açısından önemli bir merkez olmasını sağlamıştır.

Sardes, Lidya'nın dini ve kültürel yaşamının merkezi olmuştur. Şehirde birçok tapınak ve dini yapı bulunmaktadır. Bunların en önemlilerinden biri, Artemis Tapınağı'dır. Artemis Tapınağı, Yunan tanrıçası Artemis'e adanmış olup Lidya mimarisinin en büyük ve en görkemli örneklerinden biridir.