Fiilimsi (Eylemsi) Konu Anlatımı

Fiilimsi Nedir?

Fiillere bazı eklerin getirilmesi sonucunda fiillerin isim, sıfat veya zarf olması durumuna fiilimsi bir diğer adıyla eylemsi denir. Fiilimsiler, fiillerden türetilmiş olmalarına karşın fiil gibi çekimlenemezler. Fiilimsiler genel özellikleri şu şekildedir:

• Fiilimsiler fiil kip ve kişi eklerini almazlar, yani fiiller gibi çekime girmezler.
• Fiilimsilerin olumsuzu yapılabilir.
• İsim çekim eklerini alabilirler.
• Cümlede doğrudan yüklem olamazlar; yüklem olabilmeleri için ek fiil almaları gerekir.
• Bulundukları cümleyi birleşik yapılı hale getirirler ve yan cümle kurarlar.

Fiilimsi Çeşitleri

Fiilimsiler, isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil olmak üzere üç ana gruba ayrılırlar.

1. İsim-Fiiller (Mastarlar)

Fiillerin isim hali olup "-ma, -me, -mak, -mek, -ış, -iş, -uş, -üş" ekleri ile oluşturulurlar. Bu ekleri fiillerin köküne getirerek isim-fiil yaparız. İsim-fiiller, fiiller gibi çekimlenemezler; yani kip ve kişi ekleri almazlar. Cümlede genellikle özne, nesne ya da dolaylı tümleç olarak kullanılırlar. İsim-fiillerin olumsuzu "-ma, -me" ekleriyle yapılabilir. İsim-fiiller, cümlede yan cümle kurarak birleşik cümle yapısına katkıda bulunurlar.

Örnekler:

• Kitap okumak, insanı geliştirir.
• Şiir yazmak, onun en büyük tutkusuydu.
• Onun bakışı çok anlamlıydı.
• Gidiş tarihi henüz belirlenmedi.

İsim-Fiil Kullanımına Dair Uyarılar

• Fiilden fiil yapan olumsuzluk eki olan "-ma, -me" ile isim-fiil eki olan "-ma, -me" birbiriyle karıştırılmamalıdır. Olumsuzluk eki, fiile olumsuzluk anlamı katarken; isim-fiil eki, böyle bir anlam katmaz. Örneğin; “Bir daha bu sokaktan geçmem.”
• İsim-fiil eki almış bazı kelimeler zamanla kalıplaşarak nesne veya kavram adı haline gelmiş olabilirler. Bu durumda bu kelimeler, artık isim-fiil olarak kabul edilmezler. Örneğin; “kavurma”, “dolma”, “gözleme” vb. gibi. 

2. Sıfat-Fiiller (Ortaçlar)

Fiillerin sıfat hali olup "-an, -en, -ası, -esi, -mez, -maz, -ar, -er, -dık, -dik, -duk, -dük, -acak, -ecek, -mış, -miş, -muş, -müş" ekleri ile oluşturulurlar.

Örnekler:

• Yazılacak raporlar masada duruyor.
• Gelen misafirler için hazırlık yaptık.
• Ölmüş eşek kurttan korkmaz. 

Kullanım Özellikleri

• Sıfat-fiiller, isimlerin önüne gelerek onları nitelendirir. Örneğin; “gülen çocuk”, “bitmeyen yolculuk”
• Sıfat-fiiller, bulundukları cümleyi birleşik yapılı hale getirir. Örneğin; “Okula giden çocuklar, öğretmenlerini çok seviyor.”
• Hem niteleyici hem de tanımlayıcı olarak kullanılabilirler. Örneğin; “Yapılacak işler listesi (Tanımlayıcı)”, “Yıkılası ev (Niteleyici)”

Sıfat-Fiil Kullanımına Dair Uyarılar

• Sıfat-fiiller fiilimsi grubuna dahil olsa da bazı ekler farklı görevlerde kullanılabilir. Örneğin; "-maz" eki fiilin olumsuzu olarak da kullanılabilir.
• Sıfat-fiil ekleriyle türetilmiş bazı sözcükler zamanla kalıplaşarak isim haline gelebilir ve fiilimsi özelliğini kaybeder. Bu tür sözcükler artık sıfat-fiil olarak kullanılmaz. Örneğin; “Bu yıl için yakacak odun topladık.”
• Sıfat-fiil ekleri doğru kullanılmalı ve fiile uygun ekler seçilmelidir. Yanlış ek kullanımı, anlatım bozukluğuna yol açar. Örneğin; “Gidince evde olmayacağım. (Zarf-fiil eki)”,“Giden insanlar, çabuk unutulur. (Sıfat-fiil eki)”

3. Zarf-Fiiller (Ulaçlar/Bağ-Eylemler)

Zarf-fiiller, fiil köklerine getirilen eklerle oluşturulan ve cümlede zarf görevinde kullanılan sözcüklerdir. Genellikle cümledeki eylemi zaman, sebep, amaç veya durum yönünden belirterek fiile anlam katarlar. Zarf fiiller "-ken, -ınca, -ince, -madan, -meden, -alı, -eli, -arak, -erek, -ıp, -ip, -dıkça, -dikçe, -e… -a, -r… -maz, -casına, -meksizin" ekleri ile oluşturulurlar. Cümlelerde zaman, sebep, amaç veya durum belirterek fiillere çeşitli anlamlar katarlar ve cümlenin anlamını derinleştirirler.

Örnekler: 

• Odaya gülerek girdi.
• Onu görür görmez tanıdım.

Kullanım Özellikleri

• Zarf-fiiller, cümlede fiili zaman, sebep, amaç veya durum yönünden belirtir. Örneğin; “Gülerek konuştu. (Durum)”, “Okuldan çıkınca eve gitti. (Zaman)”
• Zarf-fiiller, ana cümlenin zarf tümleci olarak yan cümle oluştururlar. Örneğin; “Ben gelince, sen gitme.”
• Zarf-fiiller, ana cümledeki eylemin nasıl, ne zaman, neden, ne şekilde yapıldığını belirler. Örneğin; “Çalışmadan başarılı olamazsın. (Sebep)”, “Yemek yaparak para kazanıyor. (Amaç)”