Günümüzün teknoloji dünyasında yetişkinlerin bile zaman zaman büyüsüne kapıldığı internet, çocuklarda da bağımlılığa yol açabiliyor. Araştırmalar, çocukların dışarıda oynamaya, kitap okumaya veya akranlarıyla sosyalleşmeye giderek daha az zaman ayırdığını ve bilgisayar gibi elektronik cihazlarla daha fazla zaman geçirdiklerini gösteriyor. Özellikle anne ve babaların çocuklarının internet ve ekran kullanımı üzerinde gerekli kontrolü sağlayamamaları durumunda bağımlılık adeta kaçınılmaz olabiliyor.
İnternette ve ekran karşısında çok fazla vakit geçirmek; uykusuzluk, konuşmada gecikme ve zayıf sosyal becerilere sebep olabiliyor. Uzun ekran süreleri, uzun vadeli sinir gelişimini etkileyerek ekran bağımlılığına bağlı bozukluklar için risk faktörü oluşturuyor. (1) Bununla birlikte, internette fazla zaman geçiren veya ekran başından kalkmak istemeyen her çocuk, mutlaka internet ve bilgisayar bağımlısı sayılmıyor.
Peki, çocuklarda internet ve bilgisayar bağımlılığı nedir? Çocuğunuzun böyle bir bağımlılığı olduğunu nasıl anlarsınız? Daha da önemlisi, çocuğunuzun internet ve ekran bağımlılığı yaşamasını nasıl önlersiniz? Detaylara gelin birlikte göz atalım.
İçindekiler
Ekran Bağımlılığın Belirtileri
Çocuklarda İnternet Bağımlılığı Nedir?
Çocuklarda internet bağımlılığı, bilgisayar ve interneti kontrolsüz bir şekilde kullanmak, internette vakit geçirirken zamanın nasıl geçtiğinin farkına varmamak ve diğer sorumluluklarını bu uğurda ihmal ederken kaygı duymamak olarak ifade edilebilir. Beyin yapısında değişikliklere yol açabilen internet ve bilgisayar bağımlılığına özellikle çocukların ve gençlerin daha duyarlı olduğu biliniyor.
Çocuklarda İnternet Bağımlılığı Nasıl Anlaşılır?
Çocuğunuz gününün önemli bir kısmını internet kullanarak geçiriyorsa bu durum sizi endişelendirebilir ve internet bağımlılığı olup olmadığını öğrenmek isteyebilirsiniz.
Yapılan yeni bir araştırma, çocuğunuzda internet ve ekran bağımlılığını belirleyen faktörün internetin ve dijital cihazların yaşamın her alanını etkileyip etkilememesi olduğunu söylüyor. (2) Ayrıca, internet ve ekran kullanımının diğer tüm faaliyetleri tüketen bir etkinlik haline gelip gelmediği de bağımlılığın tespitinde önemli bir kriter olarak görülüyor. Araştırmaya göre, çocuğunuzun ekran karşısında geçirdiği süre, ekran bağımlılığını belirleyen temel kriteri oluşturmuyor. Çocuklarda ekran bağımlılığı belirtilerinin önemli işaretleri şöyle sıralanabilir:
- Diğer faaliyetlere ilgi kaybı.
- Moral yükseltmek için ekran kullanımı.
- İnternet ve ekranın aileden gizli kullanılması.
- İnternet ve ekran kullanımının aile ve arkadaş ilişkilerini olumsuz etkilemesi.
- İnternet ve ekran kısıtlamasına karşı geri çekilme yaşaması.
Çocuğunuzda internet ve ekran bağımlılığı olup olmadığını anlamak için kendinize şu soruları sormak işinize yarayabilir:
- Çocuğum internette vakit geçirmediği zamanlarda da onun hayalini kuruyor mu?
- Konuşmalarında sürekli internette geçirdiği zamandan ya da ekranda gördüklerinden mi bahsediyor?
- Çocuğum internette ve ekran başında olmadığı zamanlarda yaptığı faaliyetlerden artık eskisi kadar keyif almıyor mu?
- Eğlenceli zaman geçirmek, onun için sadece bilgisayar kullanmak anlamına mı geliyor?
- Çocuğumun internet kullanımını kontrol altında tutmasını istediğimde, başarısız mı oluyor? Kendisini ekrandan uzak tutmakta güçlük mü çekiyor?
- Kontrolsüz internet kullanımı, sosyal çevresi ve arkadaşlarına zaman ayırmasını ve onlarla sağlıklı iletişim kurmasını engelliyor mu?
- Çocuğumun yoğun bir şekilde internet ve ekran kullanması, derslerini olumsuz etkilemeye başladı mı?
- Çocuğum internet kullanmaya ayırdığı ve ekran başında geçirdiği süreyle ilgili bana veya çevresine yalan söylüyor mu?
- Günlük yaşantısında olumsuz bir durum ile karşılaştığı zaman bu duygudan uzaklaşmak için çareyi bilgisayarda mı buluyor?
- Çocuğumun internet ve ekran kullanımına sınırlama getirmek istediğimde, hırçın, öfkeli veya üzgün bir tavır sergiliyor mu?
Bu ve benzeri sorulara verdiğiniz cevaplar, çocuğunuzun internet ve ekran bağımlılığı yaşayıp yaşamadığı konusunda size yol gösterici olacaktır. Ayrıca unutmamalısınız ki çocuğunuzun aşırı ekran kullanımı sorunun kaynağı değil, belirtisi olabilir. Bu olasılığı da göz önünde bulundurarak çocuğunuzun durumunu değerlendirebilirsiniz. (3)
Çocuklarda İnternet ve Ekran Bağımlılığı Nasıl Önlenir?
Çocuğunuzun internet ve ekran kullanımını bilinçli bir şekilde sürdürebilmesini sağlamak ve onun internet bağımlılığına kapılmasını önlemek için şu hususlara dikkat edebilirsiniz:
- Çocuğunuzun internet kullanmasına izin vermelisiniz. Telefon, tablet ya da bilgisayar gibi cihazları kullanmasını yasaklamamalısınız. Yasaklamak yerine, internette geçirdiği zaman ve takip ettiği sayfalar üzerinde bir kontrol mekanizması oluşturmayı deneyebilirsiniz.
- Çocuğunuzun okul dışındaki zamanlarını kaliteli bir şekilde geçirmesini sağlayabilirsiniz. Kendisini yalnız hisseden çocuklar, internette daha uzun süre vakit geçirme eğiliminde olabilirler.
- Çocuğunuzun yemek yemesini veya sözünüzü dinlemesini sağlamak için telefon ve tablet gibi cihazları bir seçenek olarak sunmamalısınız. Onun bu gibi cihazları kullanmayı bir ödül gibi görmesine neden olacak bu tutumlardan kaçınmalısınız.
- Çocuğunuzu arkadaşlarına, yeteneklerine ve ilgi alanlarına düzenli vakit ayırması için teşvik edebilirsiniz.
- Çocuğunuzun günlük internet ve ekran kullanım süresini belirlemeli ve bu süreye uymasını sağlamalısınız. Bu süreyi şöyle belirleyebilirsiniz:
3-6 yaş arasındaki çocuklar için en fazla 30 dakika,
6-9 yaş arasındaki çocuklar için en fazla 50 dakika,
12 yaş ve üzerindeki çocuklar için en fazla iki saat
- Tüm çabalarınıza rağmen çocuğunuzun internet kullanımını kontrol altına alamıyorsanız, bu durumda bir pedagog yardımı almayı düşünebilirsiniz.
İnternet ve Ekran Bağımlılığının Zararları
Beynin bağımlılık durumuna geçmesi, aşırı internet ve ekran kullanımının endişe verici sonuçlarından biri olabiliyor. Dijital cihaz kullanmanın verdiği hazzı sağlayan dopamin hücumu, beynin ödül merkezini harekete geçiriyor. Harekete geçen ödül merkezi, sürekli olarak daha fazlasını istemeye başladığında beyin, bağımlılık döngüsüne hapsoluyor. (4) Çocuklarda uzun internet ve ekran sürelerinin neden olabileceği diğer zararları şöyle sıralayabiliriz:
- Öğrenme ve gelişim geriliği. Özellikle 2 ile 5 yaş arasında en hızlı gelişimi gösteren çocuk beyni, ekrana aşırı maruz kaldığında gelişim geriliği yaşayabiliyor. İnternet ve ekran bağımlılığı nedeniyle kendini keşfetme ve sosyalleşme fırsatlarını kaçıran daha büyük çocuklar ve gençler için de benzer riskler bulunuyor.
- Sağlık riskleri. Çocuklarda ekran bağımlılığı, zihinsel risklerin yanı sıra, hareketsiz yaşam tarzının bir yan etkisi olarak fiziki sağlık risklerini de beraberinde getiriyor. En yaygın sağlık sorunları; görme bozukluğu, obezite, uykusuzluk, boyun ve sırt ağrısını kapsıyor. Şiddet içeren içerik ve oyunlara maruz kalmanın sonucu olarak davranış bozuklukları riski de bu kapsamda yer alıyor.
- Yaşamda denge kuramama. Hem uzun ekran süresi hem de maruz kalınan medya türü çocuğun çevresindeki dünyayla etkileşim kurma biçimini büyük oranda etkiliyor. Ekran bağımlılığı, oyun oynamak, egzersiz yapmak, sosyalleşmek ve hatta çalışmak için gereken zamanı ayırmayı zorlaştırıyor.
- Stresli aile içi ilişkiler. İnternette fazla zaman geçirmek, aile içi ilişkilerde kopukluğa neden olabiliyor. Aile bireylerinde çoğunlukla bağlantı kuramama ve değersizlik duygularını tetikleyebiliyor. Ayrıca, video oyunlarının beyinde kumar oynamaya benzer bir tepki oluşturduğu da biliniyor.
- Ruhsal sorunlar. Ekran bağımlılığı ve oyun, zihinsel bozukluklara yol açabiliyor. Ekran zamanının teşvik ettiği yalnızlık hali, önemli bir risk faktörü oluyor. Çocuk veya genç, saatlerce oyun oynuyor, televizyon izliyorsa yüz yüze sosyal etkileşim yaşama şansını ortadan kaldırıyor. Sosyal medya aracılığıyla aktarılan akran baskısı, düşük benlik saygısı ve depresyonla zincirleme bir ilişkiye girebiliyor.
Ekranda geçirilen zamanın etkileri üzerine yapılan araştırmalar, güncelliğini ve ilgi çekiciliğini korumayı sürdürüyor. Ekran ve oyun kendi içinde zararlı olmasa da, ekranın kötüye kullanılması ve ekrandaki içeriğin ebeveynler tarafından takip edilmemesi, olumsuz yan etkileri beraberinde getiriyor. Erken dönem medya deneyimlerini desteklemek için ekran sürelerinin azaltılması, medyanın bilinçli ve sağlıklı kullanımın modellenmesi gibi aksiyonlarla çocuğunuz için gerekli önlemleri alabilirsiniz. (5)
Kaynaklar:
https://jicna.org/index.php (1)
https://www.psychologytoday.com (3)
