Ek Fiil (Ek Eylem) Konu Anlatımı

Ek Fiil Nedir?

Ek fiil, Türkçe dilbilgisinde önemli bir yere sahip olan ve tek başına anlamı olmayan "-i (mek)" fiilidir. Ek fiil, isim soylu kelimeleri yüklem yapma ve basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı fiil yapma görevlerini üstlenir.

Ek Fiilin Görevleri

Ek fiilin Türkçede iki temel görevi vardır:

 

1. İsim Soylu Kelimeleri Yüklem Yapma

 

Ek fiil, isim soylu kelimelere eklenerek onları yüklem yapar. Bu şekilde isimler, cümlede fiil gibi kullanılabilir hale gelir. Ek fiil, isimlerin sonunda "-di, -miş, -se, -dir" gibi eklerle bulunur. Örnekler:

 

• "Bu bina çok yüksekti." ("Yüksek" sıfatı, ek fiil "idi" ile birleşerek "yüksekti" şeklinde yüklem olmuştur.)
• "O çok zengindi." ("Zengin" ismi, ek fiil "idi" ile birleşerek "zengindi" şeklinde yüklem olmuştur.)
• "Yorgunmuşsun." ("Yorgun" sıfatı, ek fiil "imiş" ile birleşerek "yorgunmuşsun" şeklinde yüklem olmuştur.)
• "Öğretmenim." ("Öğretmen" ismi, ek fiil "im" ile birleşerek "öğretmenim" şeklinde yüklem olmuştur.)

 

2. Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Fiil Yapma

 

Ek fiil, basit zamanlı fiillere eklenerek onları birleşik zamanlı fiil yapar. Bu kullanımda ek fiiller, fiillerin sonunda "-di, -miş, -se" gibi eklerle yer alır ve fiile farklı zaman anlamları katar. Örnekler:

 

• "Geliyordu." ("Gel" fiiline ek fiil "idi" eklenerek "geliyordu" şeklinde birleşik zamanlı fiil yapılmıştır.)
• "Görmüş." ("Gör" fiiline ek fiil "imiş" eklenerek "görmüş" şeklinde birleşik zamanlı fiil yapılmıştır.)
• "Yazarsa." ("Yaz" fiiline ek fiil "ise" eklenerek "yazarsa" şeklinde birleşik zamanlı fiil yapılmıştır.)

İsimlere Gelen Ek Fiiller

İsimlere gelen ek fiiller, Türkçede farklı zaman kipleri ve kişi ekleriyle kullanılarak çeşitli anlamlar ve zaman ifadeleri oluşturur. Bunlar, dört temel zaman kipinde gerçekleştirilir:

 

1. Görülen Geçmiş Zaman (idi)

 

Görülen geçmiş zaman ek fiili, "-idi" ekiyle yapılır ve isim soylu kelimelere eklenerek onların geçmiş zamanda olduğunu belirtir. Bu çekim, tekil ve çoğul kişiler için farklı şekillerde kullanılır:

 

Tekil Çekim:

 

• Tekil Kişi: Hasta + idi = Hastaydım
• Tekil Kişi: Hasta + idi = Hastaydın
• Tekil Kişi: Hasta + idi = Hastaydı

 

Çoğul Çekim:

 

• Çoğul Kişi: Hasta + idi = Hastaydık
• Çoğul Kişi: Hasta + idi = Hastaydınız
• Çoğul Kişi: Hasta + idi = Hastaydılar

 

2. Duyulan Geçmiş Zaman (imiş)

 

Duyulan geçmiş zaman ek fiili, "-imiş" ekiyle yapılır ve bir olayın ya da durumun başkasından duyulduğunu belirtir. Bu çekim de tekil ve çoğul kişiler için farklı şekillerde kullanılır:

 

Tekil Çekim:

 

• Tekil Kişi: Hasta + imiş = Hastaymışım
• Tekil Kişi: Hasta + imiş = Hastaymışsın
• Tekil Kişi: Hasta + imiş = Hastaymış

 

Çoğul Çekim:

 

• Çoğul Kişi: Hasta + imiş = Hastaymışız
• Çoğul Kişi: Hasta + imiş = Hastaymışsınız
• Çoğul Kişi: Hasta + imiş = Hastaymışlar

 

3. Şart (ise)

 

Şart kipi, "-ise" ekiyle yapılır ve bir koşul ya da durumun gerçekleşmesini ifade eder. Bu çekim, tekil ve çoğul kişiler için farklı şekillerde kullanılır:

 

Tekil Çekim:

 

• Tekil Kişi: Hasta + ise = Hastaysam
• Tekil Kişi: Hasta + ise = Hastaysan
• Tekil Kişi: Hasta + ise = Hastaysa

 

Çoğul Çekim:

 

• Çoğul Kişi: Hasta + ise = Hastaysak
• Çoğul Kişi: Hasta + ise = Hastaysanız
• Çoğul Kişi: Hasta + ise = Hastaysalar

 

4. Geniş Zaman (dir)

 

Geniş zaman ek fiili, "-dir" ekiyle yapılır ve bir durumun genel bir doğruluk ya da süreklilik arz ettiğini belirtir. Bu çekim de tekil ve çoğul kişiler için farklı şekillerde kullanılır:

 

Tekil Çekim:

 

• Tekil Kişi: Hasta + dir = Hastayımdır
• Tekil Kişi: Hasta + dir = Hastasındır
• Tekil Kişi: Hasta + dir = Hastadır

 

Çoğul Çekim:

 

• Çoğul Kişi: Hasta + dir = Hastayızdır
• Çoğul Kişi: Hasta + dir = Hastasınızdır
• Çoğul Kişi: Hasta + dir = Hastadırlar

 

Ek Fiilin Olumsuz Çekimi

 

Ek fiilin olumsuz çekimi, "değil" kelimesi ile yapılır. Bu, ek fiilin çekimindeki olumsuzlukları belirtir.

 

Olumsuz Görülen Geçmiş Zaman (idi):

 

• "Hasta değildim." (1. Tekil Kişi)
• "Hasta değildin." (2. Tekil Kişi)
• "Hasta değildi." (3. Tekil Kişi)
• Olumsuz Duyulan Geçmiş Zaman (imiş):
• "Hasta değilmişim." (1. Tekil Kişi)
• "Hasta değilmişsin." (2. Tekil Kişi)
• "Hasta değilmiş." (3. Tekil Kişi)

 

Olumsuz Şart (ise):

 

• "Hasta değilsem." (1. Tekil Kişi)
• "Hasta değilsen." (2. Tekil Kişi)
• "Hasta değilse." (3. Tekil Kişi)
• Olumsuz Geniş Zaman (dir):
• "Hasta değilimdir." (1. Tekil Kişi)
• "Hasta değilsindir." (2. Tekil Kişi)
• "Hasta değildir." (3. Tekil Kişi)

 

Ek Fiilin Soru Hali

 

Ek fiilin soru hali, "mi" soru eki ile yapılır ve ek fiilin çekimindeki soruları belirtir.

 

Görülen Geçmiş Zaman (idi):

 

• "Hasta mıydım?" (1. Tekil Kişi)
• "Hasta mıydın?" (2. Tekil Kişi)
• "Hasta mıydı?" (3. Tekil Kişi)
• Duyulan Geçmiş Zaman (imiş):
• "Hasta mıymışım?" (1. Tekil Kişi)
• "Hasta mıymışsın?" (2. Tekil Kişi)
• "Hasta mıymış?" (3. Tekil Kişi)

 

Şart (ise):

 

• "Hastaysam mı?" (1. Tekil Kişi)
• "Hastaysan mı?" (2. Tekil Kişi)
• "Hastaysa mı?" (3. Tekil Kişi)
• Geniş Zaman (dir):
• "Hasta mıyım?" (1. Tekil Kişi)
• "Hasta mısın?" (2. Tekil Kişi)
• "Hasta mıdır?" (3. Tekil Kişi)

Fiillere Gelen Ek Fiiller

Ek fiil, yalnızca isim soylu kelimelere eklenmekle kalmaz; aynı zamanda basit zamanlı fiillere eklenerek onları birleşik zamanlı fiil haline getirir. Bu kullanım; cümlelerde fiilin zamanını, rivayetini veya şartını belirtmek için çok önemlidir. Fiillere gelen ek fiiller üç temel zaman kipinde incelenir:

 

1. Hikaye (idi)

 

Hikaye ek fiili, basit zamanlı fiillere eklenerek onların geçmişte yapıldığını ve bu durumun doğrudan gözlendiğini belirtir. Fiillere eklenen "-idi" eki ile yapılır.

 

Şimdiki Zamanın Hikayesi

 

Gel + iyor + idi = Geliyordu ("Gelmek" fiilinin şimdiki zaman eki "iyor" ve ek fiilin görülen geçmiş zaman eki "idi" ile birleşimi.)

 

Geniş Zamanın Hikayesi

 

Koş + ar + idi = Koşardı ("Koşmak" fiilinin geniş zaman eki "ar" ve ek fiilin görülen geçmiş zaman eki "idi" ile birleşimi.)

 

Gelecek Zamanın Hikayesi

 

Gel + ecek + idi = Gelecekti ("Gelmek" fiilinin gelecek zaman eki "ecek" ve ek fiilin görülen geçmiş zaman eki "idi" ile birleşimi.)

 

2. Rivayet (imiş)

 

Rivayet ek fiili, fiillere eklenerek bir olayın veya durumun başkasından duyulduğunu belirtir. Bu, "-imiş" eki ile yapılır.

 

Şimdiki Zamanın Rivayeti

 

Gel + iyor + imiş = Geliyormuş  ("Gelmek" fiilinin şimdiki zaman eki "iyor" ve ek fiilin duyulan geçmiş zaman eki "imiş" ile birleşimi.)

 

Geniş Zamanın Rivayeti

 

Koş + ar + imiş = Koşarmış ("Koşmak" fiilinin geniş zaman eki "ar" ve ek fiilin duyulan geçmiş zaman eki "imiş" ile birleşimi.)

 

Gelecek Zamanın Rivayeti

 

Gel + ecek + imiş = Gelecekmiş ("Gelmek" fiilinin gelecek zaman eki "ecek" ve ek fiilin duyulan geçmiş zaman eki "imiş" ile birleşimi.)

 

3. Şart (ise)

 

Şart kipi, fiillere eklenerek bir koşulun veya durumun gerçekleşmesini ifade eder. Bu, "-ise" eki ile yapılır.

 

Şimdiki Zamanın Şartı

 

Gel + iyor + ise = Geliyorsa ("Gelmek" fiilinin şimdiki zaman eki "iyor" ve ek fiilin şart eki "ise" ile birleşimi.)

 

Geniş Zamanın Şartı

 

Koş + ar + ise = Koşarsa ("Koşmak" fiilinin geniş zaman eki "ar" ve ek fiilin şart eki "ise" ile birleşimi.)

 

Gelecek Zamanın Şartı

 

Gel + ecek + ise = Gelecekse ("Gelmek" fiilinin gelecek zaman eki "ecek" ve ek fiilin şart eki "ise" ile birleşimi.)

 

Olumsuz Çekim

 

Ek fiilin olumsuz çekimi, "değil" kelimesi ile yapılır. Bu, fiillerin çekimindeki olumsuzlukları belirtir. Örnekler:

 

• "Geliyordum değil." (Gel + iyor + dum + değil)
• "Koşarmış değil." (Koş + ar + mış + değil)
• "Gelecek değil." (Gel + ecek + değil)

 

Soru Çekimi

 

Ek fiilin soru hali, "mi" soru eki ile yapılır ve ek fiilin çekimindeki soruları belirtir. Örnekler:

 

• "Geliyor muydum?" (Gel + iyor + muy + dum)
• "Koşar mıymış?" (Koş + ar + mı + imiş)
• "Gelecek mi?" (Gel + ecek + mi)