Türkçe Yazım Kuralları Konu Anlatımı

İçindekiler

Büyük Harflerin Kullanımı

Büyük harflerin kullanım alanlarını örneklerle birlikte şu şekilde sıralayabiliriz:

Cümle Başında: Her cümle büyük harfle başlar. Örnek: "Bugün hava çok güzel."
Tırnak İçindeki Cümle Başlangıcı: Başkasından aktarılan cümleler tırnak içinde büyük harfle başlar. Örnek: Öğretmen dedi ki, “Derslere düzenli çalışmalısınız.”
İki Noktadan Sonra Gelen Cümle: İki noktadan sonra cümle niteliğindeki ifadeler büyük harfle başlar. Örnek: "Ona hep aynı nasihatte bulunurum: Dikkatli ol."
Dizelerin Başında: Şiir dizeleri büyük harfle başlar. Örnek: Vurulup tertemiz alnından uzanmış yatıyor, / Bir hilal uğruna ya Rab ne güneşler batıyor!
Özel İsimler: Kişi adları, soyadları ve takma adlar büyük harfle başlar. Örnek: "Mustafa Kemal Atatürk, Yunus Emre, Nazım Hikmet."
Hayvanlara Verilen İsimler: Hayvan isimleri de büyük harfle başlar. Örnek: "Minnoş, Tarçın."
Kişi Adlarından Önce ve Sonra Gelen Unvanlar: Saygı ve unvan bildiren kelimeler büyük harfle başlar. Örnek: "Dr. Ali Bey, Zeynep Hanım."
Akrabalık Bildiren Kelimeler: Lakap veya özel ad olarak kullanıldığında büyük harfle başlar. Örnek: "Nene Hatun, Müslüm Baba."
Hitap Kelimeleri: Hitap kelimeleri büyük harfle başlar. Örnek: "Sevgili Dostum, Değerli Misafirler."
Millet, Din, Dil Adları: Millet, din, dil ve mezhep isimleri büyük harfle başlar. Örnek: "Türk, Müslüman, İngilizce."
Devlet Adları: Devlet adları ve resmi kurum adları büyük harfle başlar. Örnek: "Türkiye Cumhuriyeti, Suudi Arabistan, Azerbaycan."
Din ve Mitolojiye Ait Özel İsimler: Din ve mitoloji ile ilgili özel isimler büyük harfle başlar. Örnek: "Allah, Zeus, Cebrail."
Gezegen ve Yıldız İsimleri: Gezegen ve yıldız isimleri büyük harfle yazılır. Örnek: "Mars, Jüpiter, Dünya."
Yer Adları: Kıtalar, bölgeler, şehirler vb. her kelimesi büyük harfle yazılır. Örnek: "Avrupa, İç Anadolu, İstanbul Boğazı."
Kuruluş ve Kurum İsimleri: Kurum ve kuruluş adlarının her kelimesi büyük harfle başlar. Örnek: "Türk Dil Kurumu, Sağlık Bakanlığı, Atatürk Üniversitesi."
Kitap, Dergi, Gazete ve Sanat Eserlerinin İsimleri: Eser adlarının her kelimesi büyük harfle başlar. Örnek: "Nutuk, Safahat, Çalıkuşu, Hürriyet Gazetesi."
Kanun, Tüzük, Yönetmelik Adları: Her kelimesi büyük harfle başlar. Örnek: "Medeni Kanun, Türk Bayrağı Tüzüğü."
Tarihî Olay, Çağ ve Dönem Adları: Tarihi dönem ve olay isimleri büyük harfle başlar. Örnek: "Millî Mücadele, Osmanlı Devri."
Ulusal, Resmi, Dini Bayramlar ve Anma Günleri: Bayram ve özel gün isimleri büyük harfle başlar. Örnek: "Cumhuriyet Bayramı, Ramazan Bayramı, 14 Mart Tıp Bayramı."
Toplantı ve Etkinlik Adları: Toplantı adları büyük harfle başlar. Örnek: "Türk Dil Kurultayı, Türkçe Şöleni."
Özel Adlardan Türetilen Kelimeler: Özel isimlerden türetilen kelimeler büyük harfle başlar. Örnek: "Türkçülük, İstanbullu."
Belirli Bir Tarihi Gösteren Gün ve Ay Adları: Belirli bir tarih ifade eden gün ve ay adları büyük harfle başlar. Örnek: "29 Ekim 1923, 23 Nisan."
Tabela ve Levha Yazıları: Levha ve tabelalardaki kelimeler büyük harfle başlar. Örnek: "Giriş, Çıkış, Müdür Odası."
Başlıklar: Kitap, makale, dergi gibi ana başlıkların her kelimesi büyük harfle başlar; alt başlıkların ise yalnızca ilk kelimesi büyük yazılır. Örnek: "Yazım Kuralları ve Dilbilgisi."

Önemli Notlar:

Akrabalık İlişkilerini Belirten Kelimeler: Akrabalık bildiren sözcükler büyük harfle başlamaz (dayı, teyze, hala vb.). Ancak, lakap olarak veya özel bir unvan olarak kullanıldıklarında büyük harfle başlar. Örnek: "Nene Hatun" (lakap olarak), "Ali dayı" (akrabalık anlamında).
Özel Anlam Kazanmamış Para Birimleri: Dolar gibi para birimleri büyük harfle başlamaz. Örnek: "dolar, avro, dinar."
Yeni Bir Anlam Kazanmış Özel İsimler: Kendi anlamı dışında kullanılan ve deyimleşmiş özel adlar büyük harfle başlamaz. Örnek: "donkişotluk" (gereksiz kahramanlık), "hicaz" (müzikte bir makam).
Yer ve Yön Bildiren Sözcükler: Yer-yön bildiren sözcükler (doğu, batı, kuzey, güney gibi) tek başına ya da özel isimden sonra kullanıldığında küçük harfle yazılır. Ancak özel isimden önce geldiğinde büyük harfle yazılır. Örnek: "Anadolu’nun doğusu" (küçük harf), "Doğu Anadolu" (büyük harf).
Belirli Tarihi İşaret Etmeyen Gün ve Ay Adları: Bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adları büyük harfle başlamaz. Örnek: "mayıs ayında tatil yapacağız" (küçük harf), "29 Ekim’de tatil var" (büyük harf).
Tanrı, Allah, İlah Sözcüklerinin Genel Kullanımı: "Tanrı, Allah, İlah" gibi sözcükler özel anlam ifade etmediğinde küçük harfle yazılır. Örnek: "Eski Yunan tanrıları" (küçük harf), "Allah’a dua ettim" (büyük harf).
Gazete, Dergi vb. Sözcüklerin Genel Kullanımı: Gazete, dergi gibi sözcükler özel adın bir parçası olmadığında küçük harfle yazılır. Örnek: "Milliyet gazetesi" (küçük harf), "Milliyet" (büyük harf).
Eser Başlıklarında Bağlaç ve Eklere Gelen "ve, ile, da, de, ki": Kitap, kurum adları gibi özel adlarda "ve, ile, ya, da, de" bağlaçları ile "mi" soru eki küçük harfle yazılır. Örnek: "Mai ve Siyah", "Leyla ile Mecnun".
Özel Adların Yerine Kullanılan “o” Zamiri: Özel ad yerine geçen “O” zamiri büyük harfle yazılmaz. Örnek: "Arkadaşımla konuştum, o bana yardım etti."

Sayıların Yazımı

Sayıların yazımını örneklerle birlikte şu şekilde sıralayabiliriz:

Metin İçindeki Sayılar: Cümle içinde geçen sayılar yazıyla yazılır. Örnek: "Beş gün sonra dönecek."
Saat, Para Tutarı, Ölçü ve İstatistik Veriler: Bu tür sayılar rakamla yazılır. Örnek: "Saat 14.30’da buluşacağız.", "Manavdan 3 kg elma aldım."
Saat ve Dakika Yazımı: Saat ve dakikalar rakamla yazılabilir; metin içinde yazıyla da yazılabilir. Örnek: "Saat üçte buluşalım." veya "Saat 15.00’te buluşalım."
Birden Fazla Sözcükten Oluşan Sayılar: Bu tür sayılar ayrı yazılır. Örnek: "yüz yirmi beş, dört yüz otuz iki."
Para ile İlgili Belgelerde Sayıların Yazımı: Çek, senet gibi ticari belgelerde sayılar bitişik yazılır. Bu, sahtecilik riskini azaltmak için yapılır. Örnek: "yedi yüz elli TL, otuz kuruş."
Büyük Sayılar: Dört ve daha fazla basamaklı sayılar üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve aralarına nokta konur. Örnek: "1.234, 45.678, 3.456.789."
Bin, Milyon, Milyar, Trilyon gibi Sözcüklerle Kullanımı: Okunmayı kolaylaştırmak için büyük sayılarda "bin, milyon, milyar, trilyon" gibi ifadeler harfle yazılabilir. Örnek: "3 milyon 500 bin kişi."
Kesirli Sayılar: Kesirli sayılar virgülle ayrılır. Örnek: "4,5” veya “2,75."
Sıra Sayıları: Sıra sayıları yazıyla veya rakamla gösterilebilir. Rakamla gösterimlerde rakamdan sonra nokta konulur veya rakamdan sonra kesme işareti kullanılarak ek eklenir. Örnek: "15. sırada, 2'nci kat."
Romen Rakamları: Tarihlerde, yüzyıllarda, hükümdar adlarında, kitap ciltlerinde, numaralandırmalarda Romen rakamları kullanılır. Örnek: "XVI. yüzyıl, II. Mehmet."
Üleştirme Sayıları: Üleştirme sayı sıfatları (ikişer, üçer vb.) yazıyla belirtilir, rakamla yazılmaz. Örnek: "İkişer dilim alabilirsiniz."

Önemli Notlar

Saat ve Dakikaların Yazımı: Saat ve dakikalar metin içinde yazıyla da yazılabilir. Örnek: "Saat dokuzu beş geçe."
Sıra Sayılarında Rakamla Gösterim: Sıra sayıları rakamla gösterildiğinde rakamdan sonra nokta konur veya kesme işareti ile ek ayrılır. Ancak nokta ve kesme işareti bir arada kullanılmaz. Örnek: "8.'inci" (yanlış) - "8'inci" (doğru), "2.’nci" (yanlış) - "2’nci" (doğru).
Üleştirme Sayılarının Yazımı: Üleştirme sayıları (ikişer, üçer gibi) rakamla değil, yazıyla belirtilir. Örnek: "8’er" (yanlış) - "sekizer" (doğru), "2’şer" (yanlış) - "ikişer" (doğru).
Romen Rakamları: Tarihi olaylar, yüzyıllar, hükümdar adları, tarihlerde ayların yazılışında, kitap ve dergi ciltlerinde, kitapların ön sayfalarının numaralandırılmasında ve maddelerin sıralandırılmasında Romen rakamları kullanılır.

Birleşik Kelimelerin Yazımı

Birleşik kelimelerin yazımını bitişik ve ayrı yazılan birleşik kelimeler olarak ele alalım:

1. Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler

Bitişik yazılan birleşik kelimelerin yazımını örneklerle birlikte şu şekilde sıralayabiliriz:

Ses Düşmesine Uğrayanlar: Birleşik kelime oluşurken ses düşmesi olursa bitişik yazılır. Örnek: "kaybolmak" (kayıp olmak), "cumartesi" (cuma ertesi).
“Et-” ve “Ol-” Yardımcı Eylemleriyle Oluşanlar: "Et-" ve "ol-" yardımcı fiilleriyle birleşme sırasında ses düşmesi veya türemesi olursa bitişik yazılır. Örnek: "kaybolmak" (kayıp olmak), "hissetmek" (his etmek).
Anlam Değişimine Uğrayanlar: İki kelimeden biri veya her ikisi birleşme sırasında anlam değiştirirse bitişik yazılır. Örnek: "karagöz" (balık türü), "aslanağzı" (çiçek türü).
Zarf-fiil Ekiyle Yapılanlar: "-a, -e, -ı, -i, -u, -ü" zarf-fiil ekleriyle “bilmek, vermek, kalmak, durmak, gelmek, görmek, yazmak” fiilleriyle yapılan birleşik kelimeler bitişik yazılır. Örnek: "yapabilmek", "uyuyakalmak".
Sıfat-fiil Ekleriyle Yapılanlar: İkinci kelimesi sıfat-fiil eki (-an, -en, -r, -maz, -mış vb.) alarak kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır. Örnek: "ağaçkakan", "çokbilmiş".
Çekimli Fiil İle Yapılanlar: İçinde çekimli fiil olan birleşik kelimeler bitişik yazılır. Örnek: "şipşak", "dedikodu", "yanardöner".
Emir Kipinde Olanlar: Emir kipiyle kurulan kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır. Örnek: "rastgele", "çekyat".
Türkçe Yer Adları: İki veya daha fazla kelimeden oluşmuş Türkçe yer adları bitişik yazılır. Örnek: "Çanakkale", "Eskişehir".
Ara Yönleri Belirtenler: Ara yön bildiren kelimeler bitişik yazılır. Örnek: "kuzeydoğu", "güneybatı".
Yer Bildirmeyen "Alt, Üst, Üzeri" Sözcükleri: Soyut olarak yer bildirmeyen alt, üst, üzeri gibi sözcüklerle yapılan birleşik kelimeler bitişik yazılır. Örnek: "ayakaltı", "gözaltı".
Gelenekleşmiş Bitişik Sözcükler: Gelenekleşmiş olarak bitişik yazılan bazı birleşik kelimeler vardır. Örnek: "başbakan", "aşçıbaşı", "hanımefendi", "birkaç".
“Ev” Sözcüğüyle Yapılanlar: "Ev" kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır. Örnek: "aşevi", "huzurevi".

2. Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler

Ayrı yazılan birleşik kelimelerin yazımını örneklerle birlikte şu şekilde sıralayabiliriz:

Ses Düşmesi veya Türemesi Olmayan Yardımcı Fiillerle Yapılanlar: "Etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak" fiilleriyle kurulan ve ses düşmesi veya türemesi olmayan birleşik kelimeler ayrı yazılır. Örnek: "dans etmek", "arz etmek".
Anlam Değişikliği Olmayanlar: İkinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır. Örnek: "köpek balığı", "yer elması".
Sıfat Tamlaması Yapısındaki İsimler: "-r / -ar / -er, -maz / -mez ve -an / -en" sıfat-fiil ekleriyle yapılan sıfat tamlamaları ayrı yazılır. Örnek: "bakar kör", "çalar saat", "döner sermaye".
Renk İsimleriyle Yapılan İsim Tamlamaları: Renk belirtmek için yapılan isim tamlamaları ayrı yazılır. Örnek: "limon sarısı", "ateş kırmızısı".
Ton Belirten Renk İsimleri: Rengin tonunu belirtmek için yapılan sıfat tamlamaları ayrı yazılır. Örnek: "açık mavi", "koyu yeşil".
Yer Adlarında Yön Belirtilenler: Yer adlarında yön belirtmek için kullanılan kelimeler ayrı yazılır. Örnek: "Doğu Anadolu", "Güney Kutbu".
Kişi Adlarıyla Yapılan Yer ve Kurum İsimleri: Kişi adlarından oluşmuş yer ve kurum adlarında şahıs adları ayrı yazılır. Örnek: "Yunus Emre Mahallesi", "Fevzi Çakmak Sokağı".
Dış, İç, Sıra Kelimeleriyle Oluşan Terimler: "Dış, iç, sıra" kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelimeler ayrı yazılır. Örnek: "dış ticaret", "sıra dışı".
Bazı Sıfatlarla Yapılan Terimler: "Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç, dış" gibi sıfatlarla yapılan terimler ayrı yazılır. Örnek: "alt yazı", "ön yargı", "yan etki".
İyi Dilek, Karşılama ve Uğurlama Sözleri: İyi dilek ve karşılamalar ayrı yazılır. Örnek: "güle güle", "hoşça kal".

Önemli Notlar

İstisnai Durumlar: "Günaydın, başsağlığı" gibi bazı sözcükler bitişik yazılır.
Bazı Yaygın Yazımlar: "Eczane, hastane" gibi yaygın kullanım nedeniyle bitişik yazılan kelimeler vardır.

Deyimlerin Yazılışı

Deyimler, ayrı yazılır ve deyimi oluşturan kelimeler bitişik yazılmaz. Bu kural, deyimlerin kalıplaşmış ve anlam bütünlüğüne sahip ifadeler olmasından kaynaklanır.

akıntıya kürek çekmek: Boşa uğraşmak, faydasız bir çaba göstermek.
çam devirmek: Uygunsuz, kaba veya kırıcı bir söz söylemek.
çanak tutmak: Birine yardım etmek veya bir işte ona olanak sağlamak.
gönlünden geçirmek: Bir şeyi içinden arzu etmek, istemek.
göz atmak: Kısaca bakmak, göz gezdirmek.
kulak asmak: Bir söze veya olaya önem vermek, dikkat etmek.
kulak vermek: Dinlemek, dikkatle ilgilenmek.
çantada keklik: Kolay elde edilen, kesin olan bir şey.
devede kulak: Çok küçük, önemsiz bir parça.
yağlı kuyruk: Kâr getiren bir iş veya çıkar sağlayan bir durum.
yüz görümlüğü: Evlenen çifte verilen hediye.

Bu deyimlerde, kelimeler arasına bağlaç veya noktalama işareti konmaz ve deyimin anlamını bozmamak için farklı yazım biçimleri kullanılmaz.

Kısaltmaların Yazımı

Kısaltmaların yazımını örneklerle birlikte şu şekilde sıralayabiliriz:

Özel İsimlerin Kısaltmaları: Özel isimlerin kısaltmaları büyük harfle başlar ve sonuna nokta konur. Örnek: "Prof." (profesör), "Cad." (cadde), "Dr." (doktor). Bu tür noktalı kısaltmalara ek getirildiğinde, kelimenin okunuşu esas alınarak noktanın yanına yazılır. Örnek: "Prof.'un", "Cad.'den".
Kuruluş Adlarının Kısaltmaları: Birkaç sözcükten oluşan kurum ve kuruluş adlarının kısaltmaları, her sözcüğün ilk harfi alınarak yapılır ve her harf büyük yazılır. Bu kısaltmalar arasına nokta konmaz. Örnek: "TDK" (Türk Dil Kurumu), "PTT" (Posta ve Telgraf Teşkilatı). "T.D.K." veya "P.T.T." yazımı yanlıştır.
Kısaltmaların Ek Alması: Kurum ve kuruluş adlarının kısaltmalarına ek getirilirken, ek kısaltmanın okunuşuna göre kesme işareti ile ayrılarak yazılır. Örnek: "TÜBİTAK’a" (doğru), "TÜBİTAK'ta" (yanlış).
Küçük Harflerle Yapılan Kısaltmalar: Küçük harflerle yapılan bazı kısaltmaların sonuna nokta konmaz. Örnek: "m" (metre), "g" (gram), "l" (litre). Küçük harflerle yapılan kısaltmalara ek geldiğinde kısaltmanın okunuşuna göre ek yazılır (örneğin, "cm’ye" veya "kg’dan").
Büyük Harflerle Yapılan Kısaltmalara Ek Getirilmesi: Büyük harflerle yapılan kısaltmalara ek getirildiğinde, ek kısaltmanın son harfinin okunuşuna göre eklenir. Örnek: "TBMM’de" (doğru), "TBMM'nda" (yanlış).
Uluslararası Kısaltmalar: Bazı uluslararası kısaltmalar ve ölçü birimleri orijinal hâliyle kullanılır ve sonuna ek getirilmez. Örnek: "IQ" (zekâ katsayısı), "HD" (yüksek çözünürlük).

Bazı Kelime ve Eklerin Yazımı

“de / da” Bağlacının Yazımı Bağlaç Olarak Kullanımı

"de" ve "da" bağlaçları ayrı yazılır ve kendisinden önceki sözcüğe bağlı olarak ünlü uyumuna uyar. Cümleden çıkarıldığında anlam bozulmaz. Örnek: "Ona da haber verdim."

Not: "da, de" bağlacı hiçbir zaman "ta, te" şeklinde yazılmaz ve kendisinden önceki kelimeden kesme işareti ile ayrılmaz.

Yanlış: "Orhan’da geldi." (doğru: "Orhan da geldi.")

Bulunma Durumu Eki Olarak “de/da”

Bulunma durumu eki olarak kullanılan “-de/-da”, bir varlığın veya olayın bulunduğu yeri, durumu veya zamanı belirtmek için kullanılır. Bu ek, kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak "de/da" veya ünsüz uyumuna göre "te/ta" şeklinde yazılır. Bulunma durumu eki kuralları şu şekildedir:

Ses Uyumuna Göre Yazımı: Ek, kendisinden önceki ünlüye uyum gösterir ve ünlü uyumlarına göre "de/da" veya "te/ta" şeklinde kullanılır.

Kalın Ünlüden Sonra: Kalın ünlülerden (a, ı, o, u) sonra "da" veya "ta" şeklinde gelir. Örnekler: "okulda", "çayırda", "sokakta".
İnce Ünlüden Sonra: İnce ünlülerden (e, i, ö, ü) sonra "de" veya "te" şeklinde gelir. Örnekler: "evde", "şehirde", "gölte".

Anlam Bozulması: Bulunma durumu eki "-de/-da" cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulur veya eksik kalır. Bu nedenle, ek cümlede yer almalıdır. Örnek: "Kitap masada." (Anlamı: Kitap masanın üzerinde bulunuyor.) Eğer "-da" eki çıkarılırsa, "Kitap masa." gibi anlamı eksik bir cümle kalır.

Bitişik Yazımı: Bulunma durumu eki kelimeye bitişik olarak yazılır ve araya kesme işareti konulmaz.

Yanlış: "Kitap masa'da."
Doğru: "Kitap masada."

Bağlaç Olan “de/da” ile Karıştırılmaması: Bulunma durumu eki "-de/-da", bağlaç olan “de/da” ile karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan “de/da” ayrı yazılır ve cümleden çıkarıldığında anlam bozulmaz.

Bulunma Eki: "Parkta çocuklar oynuyor."
Bağlaç Olan "de": "Ben de gelmek istiyorum."

“ki” Bağlacının Yazımı Bağlaç Olarak Kullanımı

"ki" bağlacı ayrı yazılır ve cümleden çıkarıldığında anlam bozulmaz. Örnek: "Erken gel ki yetişelim."

Not: "ki" bağlacı bazı kalıplaşmış ifadelerde bitişik yazılır. Bu ifadeler "SOMBaHÇeMİ" kısaltmasıyla hatırlanabilir: "Sanki, Oysaki, Mademki, Belki, Halbuki, Çünkü, Meğerki, İllaki".

“mi” Soru Ekinin Yazımı Soru Eki Olarak Kullanımı

"mi" soru eki ayrı yazılır ve kendisinden önceki sözcüğe bağlı olarak ünlü uyumuna uyar. Örnek: "Gelecek misin?"

Ek Alması: Soru ekinden sonra gelen ekler, soru eki ile bitişik yazılır. Örnek: "Yapabilir miyim?"

“ne … ne …” Bağlacının Yazımı

Bu bağlacın kullanıldığı cümlelerin yüklemi olumlu olmalıdır.

Yanlış: "Ne Hasan ne de Ali gelemedi."
Doğru: "Ne Hasan ne de Ali gelebildi."

Pekiştirmelerin Yazımı

Pekiştirme Yaparken: Sözcüğün ilk hecesine "m, p, r, s" harflerinden biri eklenerek yapılan pekiştirmeler bitişik yazılır. Örnek: "masmavi, tertemiz, yemyeşil."

Kural Dışı Pekiştirmeler: Kural dışı pekiştirmeler de bitişik yazılır. Örnek: "paramparça, güpegündüz."

İkilemelerin Yazımı

İkilemeler: İkilemeler ayrı yazılır ve aralarına herhangi bir noktalama işareti konmaz. Örnek: "baş başa, tek tek, aşağı yukarı."

Sözcüğün İlk Harfi Yerine “m” Getirilerek Yapılan İkilemeler: Sözcüğün ilk sesi yerine "m" sesi getirilerek yapılan ikilemeler de ayrı yazılır. Örnek: "kitap mitap, iş güç."

Bu kurallar, yazımda netlik sağlamak ve anlam karışıklığını önlemek için gereklidir.

Büyük Ünlü Uyumu

Büyük ünlü uyumu, Türkçedeki kelimelerin ünlü uyumuna göre düzenlenmesini sağlar ve kelime yapısında ahenk oluşturur. Büyük ünlü uyumu kuralları şunlardır:

Genel Kural: Bir kelimenin ilk hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) varsa diğer hecelerdeki ünlüler de kalın olur; ince bir ünlü (e, i, ö, ü) varsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur. Örnekler: "adım", "ayak", "boyunduruk" (kalın ünlülerle), "beşik", "bilezik", "gözlük" (ince ünlülerle).

Uyuma Uymayan Türkçe Kelimeler: Bazı Türkçe kelimeler büyük ünlü uyumuna uymaz. Örnekler: "anne", "dahi", "elma", "hangi", "kardeş".

Alıntı Kelimeler: Türkçeye başka dillerden geçen kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz. Örnekler: "ahenk", "badem", "gazete", "tiyatro", "viraj".

Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler: Birleşik yazılan bazı kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz. Örnekler: "açıkgöz", "bilgisayar", "çekyat", "hanımeli".

Bazı Ekler Büyük Ünlü Uyumuna Uymaz:

-gil: Örnek: "Ali-giller".
-ken: Örnek: "çalışır-ken".
-leyin: Örnek: "akşam-leyin".
-mtırak: Örnek: "ekşi-mtırak".
-yor: Örnek: "geli-yor".

-daş (-taş) Eki: Bazı kelimelerde büyük ünlü uyumuna uymaz. Örnekler: "din-daş", "meslek-taş", "ülkü-daş".

-ki Aitlik Eki: Bu ek büyük ünlü uyumuna uymaz. Örnekler: "duvardaki", "akşamki", "yarınki".

Uyuma Uymayan Kelimelere Ek Getirilmesi: Büyük ünlü uyumuna uymayan kelimelere ek getirildiğinde, ek son hecedeki ünlüye uyum gösterir. Örnekler: "adalet-li", "anne-si", "kardeş-lik".

Bazı Alıntı Kelimelerde Ekler Uyuma Girmez: Bu kelimelere getirilen ekler ünlü uyumuna uymayabilir. Örnekler: "idrak-i", "meçhul-e", "sembol-ler".

Son Ünlüsü Kalın Olan ve Son Sesi İnce Söylenen Kelimeler: Bu kelimeler, son seslerinin inceliği nedeniyle ince ünlülü ekler alır. Örnekler: "alkol/alkolü", "hakikat/hakikati", "kabul/kabulü".

Küçük Ünlü Uyumu

Küçük ünlü uyumu, Türkçedeki bazı kelimelerdeki ünlülerin ahenkli bir biçimde birbirine uyum sağlamasını ifade eder. Bu uyum, Türkçe'nin önemli ses uyumu kurallarından biridir ve kelimede düz veya yuvarlak ünlülerin birlikte bulunmasını düzenler. Küçük ünlü uyumu kuralları şu şekildedir:

Düz ve Yuvarlak Ünlü Uyumları:

Düz Ünlüden Sonra Düz Ünlü Gelmesi: Bir kelimede düz ünlü (a, e, ı, i) varsa diğer hecelerde de düz ünlüler (a, e, ı, i) bulunur.
Yuvarlak Ünlüden Sonra Yuvarlak Dar veya Düz Geniş Ünlü Gelmesi: Eğer kelimede yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) varsa sonraki hecelerde yuvarlak dar (u, ü) veya düz geniş (a, e) ünlüler olur.

Küçük Ünlü Uyumuna Uymayan Türkçe Kelimeler: Bazı Türkçe kelimeler bu uyuma uymaz. Örnekler: "avuç, avurt, çamur, kabuk, kavun, savurmak, yağmur."

Alıntı Kelimelerde Küçük Ünlü Uyumu Aranmaması: Türkçeye başka dillerden geçmiş kelimelerde küçük ünlü uyumu aranmaz. Örnekler: "alkol, bandrol, kabul, doktor, müzik, profesör."

Küçük Ünlü Uyumuna Uymayan Kelimelere Ek Getirilmesi: Küçük ünlü uyumuna uymayan bazı kelimelere ek getirildiğinde, ek kelimenin son ünlüsüne uyacak şekilde kullanılır. Örnekler: "kavun-u, muzır-lık, yağmur-luk."

Eklerde Uyumun Aranmaması: Bazı alıntı kelimelerde ekler küçük ünlü uyumuna girmez. Örnekler: "alkol-lü, kabul-ü, bandrol-lü."

-ki Aitlik Ekinin Küçük Ünlü Uyumuna Uyması: "-ki" aitlik eki yalnızca birkaç örnekte küçük ünlü uyumuna uyar. Örnekler: "bugünkü, dünkü, öbürkü."