Ay Tutulması Nedir ve Nasıl Gerçekleşir?

Ay Tutulması Nedir? Ay Tutulması Neden Olur?

Ay, uzayda kendi yörüngesi üzerinde ilerlerken, izlediği yol bazen Dünya’nın gölgesinin bulunduğu bölgeyle kesişir. Bu sırada Dünya’nın gölgesi Ay’ın üzerine düştüğü için Ay, Güneş’ten aldığı yüksek parlaklığı belirli bir miktarda kaybeder. Diğer bir deyişle Mavi gezegen Dünya; bizi ısıtan yıldız Güneş ile uydumuz Ay’ın tam arasında yer alır. İşte bu sırada Dünya’mızın gölgesi, Ay’ın üzerine düşer ve bu olaya Ay tutulması denir. 

Ay Tutulması Ne Zaman Gerçekleşir?

Ay, Dünya etrafındaki bir tam turunu yaklaşık olarak bir ayda tamamlar. Bu bilgiden yola çıkarak Ay tutulmasının her ay gerçekleşmesi gerektiğini düşünebiliriz. Dünya ve Ay’ın uzaydaki yörünge düzlemleri aynı noktada bulunuyor olsaydı bu doğru olurdu. Bununla birlikte Güneş sistemindeki diğer gök cisimleriyle birlikte Dünya ve Ay’ın yörünge düzlemlerinin farklı olması, her ay bir Ay tutulması görmemizi engeller. Dünya ve Ay arasındaki bu düzlem farkının oluşturduğu açı yaklaşık olarak 5 derece kadardır (1). Bu nedenle Dünya ve Ay’ın yörüngeleri her yıl yaklaşık 2 kez kesişir. Bu da her yıl yaklaşık 2 defa Ay tutulması izleyebileceğimiz anlamına gelir.

Ay Tutulması Hangi Evrede Gerçekleşir?

Güneş ışınlarının Ay yüzeyini tam bir daire biçiminde aydınlatmasına “Dolunay” adı verilir (2). Ay tutulmaları da her zaman bu sırada, yani Ay Dolunay evresindeyken gerçekleşir. Çünkü Dolunay evresinde Güneş, Ay’ın bize dönük olan yüzünü tamamen aydınlatmış olur. Dünya’nın Güneş ve Ay arasına girdiği zamanlar da tam bu evrenin olduğu anlara denk gelir. Böylece Dünya’nın gölgesi yavaş yavaş Dolunay evresindeki Ay’ın üzerine düşer.  

Ay Tutulması Türleri

Dünya’nın gölgesinin Ay’ın üzerine hangi ölçüde düştüğüne bağlı olarak farklı türde Ay tutulmaları gerçekleşir. Gelin, “Ay tutulmasında ne olur?” sorusunu Ay Tutulması türlerini inceleyerek cevaplayalım: 

Tam Ay (Umbral) Tutulması: Dünya’nın gölgesi Ay’ın üzerini tamamen kapladığında oluşan Ay tutulması türüdür. Bu sırada Ay’ın da tamamen karanlığa gömülerek görünmez olacağını düşünebiliriz ancak bu doğru değildir. Çünkü Ay tutulmaları sırasında Güneş’ten gelen ışıklar önce Dünya’nın atmosferine girerek kırılmaya uğrar. Bu sayede Ay’ı karanlık görmek yerine turuncu tonlarda gözlemleriz. 

Parçalı Ay Tutulması: Güneş, Dünya ve Ay; yörünge düzlemlerindeki fark nedeniyle her zaman kusursuz biçimde hizalanamazlar. Bu yüzden bazı Ay tutulmalarında, Dünya’nın gölgesinin yalnızca bir kısmı Ay’ın üzerine düşer. Buna parçalı Ay tutulması adı verilir. 

Yarı Gölgeli (Penumbral) Ay Tutulması: Ay tutulmaları sırasında Dünya’nın birden fazla gölgesi oluşabilir. İkinci gölge, Dünya’nın asıl gölgesine kıyasla çok daha soluktur. Dünya’nın ikinci ve soluk gölgesi Ay’ın üzerine düştüğünde gözlemlenen tutulma türüne yarı gölgeli ay tutulması denir (3).   

Ay Tutulması’nın nasıl gerçekleştiğini öğrenmek ve Ay Tutulması türlerini bilmek yapılan Ay gözlemlerini de daha keyifli bir hâle getirir. Üstelik Ay tutulmalarını gözlemlemek için bir teleskop veya dürbüne sahip olman da şart değil. Ay özellikle Dolunay evresindeyken çıplak gözle Ay gözlemleri yaparak biricik uydumuz hakkında öğrendiklerini pekiştirebilirsin. 

Kaynaklar:

https://bilimgenc.tubitak.gov.tr 

https://earthsky.org/moon-phases 

https://www.uzay.co/ay-tutulmasi-nedir 

Benzer İçerikler