Türklerin Tarih Boyunca Kullandıkları Alfabeler

Türklerin Tarih Boyunca Kullandıkları Alfabeler

  • 29.03.2024

Yazının icadıyla beraber toplumlar kendi yaşayış biçimlerini, kültürlerini, örf ve adetlerini, dini inanışlarını kendi buldukları alfabeyle yazıya dökmeye başladılar. Her toplum gibi Türkler de tarih boyunca birçok yazılı metin bırakmıştır. Türklerin bilinen ilk yazılı metinleri 6. yüzyılda yazdıkları Yenisey yazıtlarıdır (1). Fakat okunamadığı için yazılı metin özelliği taşımazlar. Bu sebeple de Göktürk alfabesi kullanılarak yazılan Orhun Kitabeleri, Türk tarihindeki ilk yazılı metin olarak kabul edilmektedir.

Sen de Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabelerin neler olduğunu merak ediyorsan, detaylara birlikte bakabiliriz.

Türklerin Tarih Boyunca Kullandıkları Alfabeler

Tarih boyunca birçok devlet kuran Türkler yaşadıkları dönemler içinde İslamiyet öncesi ve İslamiyet sonrası çeşitli alfabeler kullanmışlardır. Türkler tarih boyunca kullandıkları alfabelerin etkisiyle kültürel değişimler ve etkileşim yaşamışlardır. Bu etkileşimler zengin bir dil yapısını beraberinde getirmiştir. Bu alfabelerden yalnızca ikisi Türk devletlerinin oluşturdukları alfabelerdir. Türklerin kullandıkları diğer alfabeler etkileşimde bulundukları diğer toplumların etkisiyle kullanılmıştır. Orta Asya'dan günümüze kadar geçen sürede beş farklı alfabe kullanılmıştır. Türklerin kullandığı alfabeler şunlardır:

Göktürk Alfabesi

Göktürk Alfabesi

Orhun alfabesi ya da Kök Türk alfabesi olarak da adlandırılan Göktürk alfabesi, sadece Türkler tarafından kullanılmıştır. Türklerin tarih boyunca en çok kullanılan alfabesi olarak bilinmektedir. Göktürk, Hun ve Türk kavimleri tarafından kullanılan Göktürk alfabesine, her devlet bazı eklemelerde bulunmuştur. Türklerin tarih boyunca kullandıkları alfabeler içerisinde en çok harf sayısı olan alfabe Göktürk alfabesidir (2).

• Göktürk alfabesi 38 harften oluşmaktadır. 4 sesli harfi bulunan Göktürk alfabesinde bu 4 sesli harf metin içinde 8 farklı sese karşılık gelir.
• Göktürk alfabesinde 31 ünsüz ve 3 çift ünsüz sesi bulunmaktadır.
• Sağdan sola doğru yazılan ve bu şekilde okunan Göktürk alfabesinde küçük ve büyük harfler yoktur.

Uygur Alfabesi

Türkler tarafından kullanılan alfabeler arasında ikinci alfabe Uygur alfabesidir. Sogdian (Soğd) tarafından türetilmiş olan Uygur alfabesi Türk dilinin ses ihtiyacını karşılamak için yeni bir versiyon olarak türetilmiştir (3). İlk metin örneklerine 8. yüzyılda rastlanmaktadır.

• Uygur alfabesi 18 harften oluşur sembollerle gösterilir. 
• Sağdan sola yazılır ve harfler bitişik kullanılır.
• Sadece “Z” harfi ayrı yazılır.
• Türk edebiyatındaki ilk yazılı eserler arasında yer alan Atabetü'l Hakayık ve Kutadgu Bilig, Uygur alfabesiyle oluşturulmuştur.

Arap Alfabesi

Türklerin kullandığı alfabeler arasında, İslamiyet'in benimsemesinden sonra kullanılmaya başlanmıştır.

• Arap alfabesi 28 harften oluşur. Türkçeye uyum sağlaması için 31-36 harfe tamamlanmıştır. ‘p, ç, j ‘ sesleri Türkler tarafından eklenmiştir.
• Büyük harf ve küçük harf kullanımı yoktur. Noktalama işaretleri kullanılmamaktadır.
• Karahanlı devleti döneminden 1928 yılına kadar kullanılmıştır.
• Divanü Lügati't Türk Arap alfabesi ile yazılmıştır.

Kiril Alfabesi

Kiril Alfabesi

Yunan alfabesi baz alınarak oluşturulan Kiril alfabesi, Rus egemenliği altındaki Türkler tarafından kullanılmıştır (4).

• 38 harften oluşan Kiril alfabesinde 11 sesli harf bulunur,
• Soldan sağa doğru yazılır.
• Günümüzde bazı Türk toplulukları tarafından kullanılmaktadır.

Latin Alfabesi

Türkler tarafından kullanılan alfabeler arasında sonuncudur (5). 1 Kasım 1928 yılında Türk Harf Devrimiyle ülkemizde kullanılmaya başlanmıştır.

• Latin alfabesinde 29 harf bulunur. 21'i sessiz harf 8 sesli harften oluşur.
• Latin alfabesi soldan sağa doğru yazılır.
• Latin alfabesinde bulunan ‘q, x, w' harfleri Türk dil yapısına uygun olmadığı için kaldırılmıştır.

Tarih boyunca kullanılan alfabeler, dilin ve kültürün gelişimi açısından son derece önemlidir. İlk eserlerin hangi alfabelerle oluşturulduğunu öğrenmek, genel kültür açısından değerli bilgiler verir. Sen de bu bilgilerle Türkçe hakkında merak ettiğin sorulara cevap bulabilirsin.

Kaynaklar:

https://turkishstudies.net  

https://turkdiliblog.files.wordpress.com  

https://dergipark.org.tr  

https://www.altayli.net 

Benzer İçerikler